Eine Korporation in Personalnöten. Die Bedeutung des Schlachtentods von 203 Deutschordensbrüdern am 15. Juli 1410

Auch innerhalb des Deutschen Ordens wurde schon im 15. Jahrhundert unter den Ritterbrüdern eine im Vergleich zum 14. Jahrhundert schwächere Qualifikation bei möglichen Anwärtern für Leitungsaufgaben gesehen. Im folgenden wird untersucht, inwieweit diese Personalnöte durch die großen Verluste in der Schlacht bei Tannenberg von 1410 verursacht sein können. Die Betrachtung beschränkt sich auf die Laufbahnen der Ordensgebietiger und vergleicht die Verhältnisse vor und nach 1410. Als wichtige, aber nicht einzige Möglichkeit zum Anlernen von künftigen Gebietigern werden die Kumpane bei Hochmeister, aber auch anderen Gebietigern in ihren anschließenden Laufbahnen verfolgt. In die höchsten Gebietigerämter führten keine festgelegten, wenn auch bevorzugte Wege. In einem außerpreußischen Totengedächtnisbuch des Ordens wird die Zahl von 203 bei Tannenberg gefallenen Ordensbrüdern überliefert. Von diesen konnten nur wenig mehr als 10 % mit Namen ermittelt werden, weil sie zumeist ein Gebietigeramt innegehabt hatten - vom Hochmeister bis zum Vogt von Dirschau. Diese 21 Gebietiger werden im einzelnen vorgestellt ebenso wie die elf, die überlebt haben. Das macht den Personalverlust besonders eindrucksvoll: von der Leitungsebene der Gebietiger sind zwei Drittel gefallen. Im Ordenskapitel 1410/11 stand der neue Hochmeister, Heinrich von Plauen, der selber in seiner bisherigen Laufbahn keine bedeutenderen Gebietigerämter vorzuweisen hatte, vor der Schwierigkeit, die Gebietigerämter mit Ordensbrüdern besetzen zu müssen, die vor 1410 nur in kleineren Ämtern tätig gewesen waren und daher wenig Erfahrung für ihre neuen Aufgaben mitbrachten. Am Beispiel der vom gefallenen Hochmeister Ulrich von Jungingen vor Übernahme des Meisteramtes durchlaufenen Ämter wird deutlich, daß die Inhaber dieser Ämter aus der Zeit unmittelbar vor der Schlacht danach nicht mehr zur Verfügung standen. Im einzelnen wird gezeigt, welche Ordensritter für die Großgebietigerämter, die großen Komtureien im eigentlichen Preußen sowie für die im Kulmer Land und in Pommerellen führenden Komtureien Thorn und Danzig während der nur drei Jahre währenden Amtszeit des neuen Hochmeisters herangezogen wurden. Im Blick auf deren vorherige und anschließenden Stationen ihrer Laufbahnen wird erkennbar, daß sie offenbar oft den Anforderungen ihres Amtes nicht gewachsen waren. Dagegen haben sich andere Ordensritter nach 1410 durchaus bewährt. Kaum berührt vom Schlachtentod waren die Bereiche der Priesterbrüder und gelehrten Räte, die nach 1410 für diplomatische Verhandlungen und Gesandtschaftsreisen herangezogen wurden.

Kwalifikacje zawodowe kandydatów będących braćmi zakonnymi na stanowiska kierownicze w Zakonie są w XV wieku zauważalnie niższe niż w wieku XIV. Tematem opracowania jest zbadanie wpływu strat osobowych w bitwie pod Grunwaldem na potrzeby kadrowe w Zakonie. Analiza ogranicza się do zbadania karier zawodowych wysoko postawionych członków zakonu porównując sytuację panująca przed i po roku 1410. Zostanie prześledzone znaczenie zaliczania się do towarzyszy Wielkiego Mistrza, lub innych wysoko postawionych w hierarchii członków Zakonu jako ważna, choć nie jedyna możliwość dostania się do grona osób szkolonych na przyszłych funkcyjnych członków Zakonu oraz dla ich późniejszych karier. Nie istniały ustalone, stałe ścieżki kariery prowadzące na wysokie stanowiska w Zakonie – mówić można raczej o preferowanych drogach tam prowadzących. W wydanej poza Prusami księdze wspominającej zmarłych członków Zakonu podawana jest liczba 203 zakonników poległych pod Grunwaldem. Z tej liczby poległych jedynie niewiele więcej niż 10% znanych jest z nazwiska – a to dlatego i iż zajmowali różne wysokie stanowiska zakonne- od Wielkiego Mistrza Zakonu Krzyżackiego do wójta Tczewa (Vogt von Dirschau). Życiorysy owych 21 poległych i 11 którzy przeżyli bitwę przedstawione są szczegółowo. Pokazuje to zakres strat personalnych zakonu – w bitwie poległo 2/3 wysoko postawionych członków Zakonu. Nowy mistrz zakonu, Heinrich von Plauen, nie zajmujący w swojej dotychczasowej karierze istotniejszych stanowisk został zmuszony do obsadzenia stanowisk w kapitule zakonu 1410/11 zakonnikami, którzy przed rokiem 1410 zajmowali jedynie niższe stanowiska i nie posiadali odpowiedniego doświadczenia w realizowaniu swoich nowych zadań. Na przykładzie stanowisk, zajmowanych przez poległego Wielkiego Mistrza Ulricha von Jungingena przed objęciem funkcji Wielkiego Mistrza Zakonu ukazano, iż osoby piastujące te stanowiska przed bitwa pod Grunwaldem zginęły w czasie bitwy. Szczegółowo pokazano, którzy zakonnicy powołani zostali w okresie trzyletnim za rządów nowego Wielkiego Mistrza na kluczowe stanowiska w zakonie, na stanowiska komturów w Prusach, jak również w przodujących komturiach Toruń i Gdańsk w ziemi chełmińskiej i Pomorzu Wiślanym. Spojrzenie na poprzednie i następne etapy kariery zakonnej tych osób uświadamia jak często ich kwalifikacje były niewystarczające do pełnienia tych funkcji – w przeciwieństwie do innych rycerzy. Straty w bitwie pod Grunwaldem nie dotknęły praktycznie wcale zakonników -księży oraz radców, którzy po roku 1410 brali udział w negocjacjach dyplomatycznych i podróżach jako posłowie.

Professional qualifications of the candidates who were Teutonic Knights to senior positions in the Order in the 15th c. are noticeably lower than in the 14th c. The theme of this paper is to investigate the effect of casualties in the Battle of Grunwald [Tannenberg] on staffing needs of the Order. The analysis is limited to dignitaries’ careers and compared is the situation prevailing before and after the year 1410. Author analyses the importance of being in the circle of friends of Grandmaster, or other high-ranking members in the hierarchy of the Order as an important, though not the only one, possibility to be included into the group of trainees for future important role playing members of the Order, and for their subsequent careers. There were no pattern career-paths leading to senior positions in the Order - you can talk more about preferred ways leading there. In a memory book of the dead members of the Order published outside the Prussia is given the number of 203 men who died in the Battle of Grunwald. Of those who fell only slightly more than 10% are known by name - and that's because they occupied various high positions in the hierarchy of the Order, from the Grandmaster of the Teutonic Knights to Vogt von Dirschau . Biographies of those 21 dead and 11 survivors of the battle are presented in detail. This shows the extent of the personal losses - two thirds of high-ranking members of the Order were killed in the battle. The new Grandmaster, Heinrich von Plauen, who in his previous career did not occupy any important positions, was forced to fill in positions in the chapter of the Order from 1410 to 1411 with members who occupied before 1410 only a lower positions and did not have sufficient experience to fulfill their new tasks. At the example of the positions occupied by the fallen Grandmaster Ulrich von Jungingen before he had become the Grandmaster of the Order author shows that the persons who had held these position before the battle of Grunwald died in battle. It is shown in detail which brothers were appointed during the three-year reign of the new Grandmaster to the key positions in the Order, the position of the commanders in Prussia, as well as, in leading Commandries of the Teutonic Knights such as Toruń (Thorn) and Gdańsk (Danzig) in the Chełmno Land and in the Gdańsk Pomerania. A look at the previous and next stages of the career of these people shows how often their qualifications were not sufficient to perform these functions - in contrast to the other knights. Losses in the Battle of Grunwald, did not affected priest-brothers and counselors-brothers, who after 1410 took part in diplomatic negotiations and travel as envoys.