Rosyjski arlekin. O nierozpoznanym motywie w „Jądrze ciemności” i o Rosji Josepha Conrada (prolegomena do kultury rosyjskiej)

Przedmiotem dociekań interpretacyjnych autora rozprawy jest postać arlekina w „Jądrze ciemności” (1899) Josepha Conrada. Hermeneutyka postaci została przeprowadzona w szerokich kontekstach antropologii kulturowej Rosji i historii tego kraju od panowania Iwana Groźnego po czasy dzisiejsze. Poglądy Conrada na Rosję zostały także skonfrontowane z polskimi XX-wiecznymi dyskusjami politologicznymi na tematy rosyjskie (m.in. głosy Gustawa Herlinga-Grudzińskiego, Czesława Miłosza, Wita Tarnawskiego), z teoriami polskiej szkoły sowietologicznej (Bogusław Jasinowski, Marian Zdziechowski), z poglądami zachodnich sowietologów (Richard Pipes, Alain Besançon), z praktyką kolonializmu rosyjskiego (praca Ewy M. Thompson) i in. W świetle tych dociekań arlekin jawi się jako profetyczny symbol – zapowiedź bolszewickiej antykultury oraz jako metonimia Rosji i procesów wiodących ją od carskiego ucisku do komunistycznego totalitaryzmu, a w konsekwencji także do oligarchicznego systemu Władimira Putina.

The object of the author’s interpretative investigation is the figure of harlequin in Joseph Conrad’s “Heart of Darkness” (1899). The figure’s hermeneutics is carried out in the broad contexts of Russia’s cultural anthropology and Russian history from the reign of Ivan the Terrible till modern times. Conrad’s views on Russia are also confronted with Polish 20th c. political science discussions on Russian cases (e.g. the voices by Gustaw Herling-Grudziński, Czesław Miłosz, Wit Tarnawski), Polish Sovietological school theories (Bogmił Jasinowski, Marian Zdziechowski), Western Sovietologists’ opinions (Richard Pipes, Alain Besançon), the practice of Russian colonialism (Ewa M. Thompson’s work) and others. In the light of these investigations the harlequin is seen as a prophetic symbol, a foretoken of Bolshevik anti-culture and as a metonymy of Russia as well as of the processes leading it from the czarist oppression to communist totalitarianism, and in consequence also to Vladimir Putin’s oligarchic system.