Deformowanie prawdy medyczno-historycznej o chorobie i śmierci króla Polski Jana III Sobieskiego

Emanuel de Jona (zwany też: dr Jonas, a po hebrajsku Symcha Menachem z Jony) był nadwornym lekarzem oraz osobistym medykiem króla Jana III Sobieskiego od 1671 roku aż do jego śmierci w 1696 roku. Musiał zmagać się z jego rozmaitymi dolegliwościami oraz chorobami, przede wszystkim z kiłą, która najprawdopodobniej była głównym medycznym problemem polskiego władcy. Po zgonie króla żydowski lekarz został oskarżony o wywołanie wczesnej śmierci monarchy przez otrucie go lekami rtęciowymi. W niniejszym artykule omawiamy medyczną historię króla Jana III oraz jego żony, znaną nam z różnorodnych, pierwotnych i wtórnych źródeł. Przedstawiona jest naturalna historia kiły we wczesnym okresie nowożytnym. Następnie próbujemy ustalić retrospektywną diagnozę głównych dolegliwości króla i sprawdzić rozmaite hipotezy dotyczące jego śmierci. Wnioskujemy, że król zaraził się kiłą od swojej żony, i że w późniejszych latach życia wykazywał symptomy trzeciego stadium kiły, głównie w układzie sercowo-naczyniowym. Przyczyną jego zgonu była najprawdopodobniej niewydolność serca będąca konsekwencją niedomykalności zastawki aortalnej. Omawiamy wnikliwie zjawisko autocenzury (wybielania historii), czyli jak współcześni historycy medycyny ignorowali świadomie bądź nieświadomie oczywiste prawdopodobieństwo, że król cierpiał i zmarł na kiłę; zjawisko wywołane bezkrytycznym podziwem polskiego monarchy.

Emanuel de Jona (alias Dr. Jonas, and in Hebrew, Simcha Menachem Miyona) was a court physician and personal doctor to King Jan III Sobieski, from 1671 and until the king's death in 1696. He had to deal with a great variety of disorders and diseases that the King suffered from, and primarily with Syphilis, that was most probably the central medical problem of the Polish king. After the king's death the Jewish physician was accused of eliciting the monarch's early death by poisoning him with mercurial medication. In the present paper we discuss the medical histories of King Jan III and his wife, known to us from various primary and secondary sources. The natural history of Syphilis and the methods of its treatment during the Early Modern Period are depicted. Next, we attempt to establish a retrospective diagnosis of the king's principal ailment and examine the various hypotheses regarding the king's death. It is concluded that the king contracted syphilis from his wife, and that during his later years he presented symptoms of stage III Syphilis, predominantly cardiovascular. The cause of death was most probably congestive heart failure secondary to aortic regurgitation. We discuss at length the phenomenon of sanitization (self-censorship), i.e. how much modern researchers of the History of Medicine ignored subconsciously or intentionally the evident likelihood that the king suffered and died from Syphilis, a phenomenon triggered by a blind admiration of the Polish monarch.