Józef Tischner w sporze o społeczną naturę człowieka. 'Homo sovieticus' a 'homo solidaritus'

This paper refers to the views of Aleksandr Zinovyev, Aleksandr Solzhenitsyn and, above all, Józef Tischner’s philosophical concept. They share and criticize the same area of interest, i.e. the phenomenon of homo sovieticus. In the dispute over the social nature of man, J. Tischner ponders on homo sovieticus, but first and foremost on the man that lives by the principle of solidarity, man described as homo solidaritus. Homo sovieticus “is merely a popular historical symbol”, a figure of the past. It is a subject of historical and sociological research, among others, and a modus, i.e. one of the methods of organizing human relations, which failed. The human being is not defined through the use of this name. The human being is defined by eidos, which J. Tischner mentions while analyzing the idea of solidarity. The problem of human relations, social relations, dialogue, monologue, conscience, freedom and moral human condition are the “tools” used for analyzing the subject of this paper.

W pracy nawiązuje się do rozważań Aleksandera Zinowiewa, Aleksandera Sołżenicyna, a przede wszystkim do koncepcji filozoficznej Józefa Tischnera. Łączy ich wspólny, poddany przez nich krytyce, przedmiot zainteresowań – fenomen ‘homo sovieticus’. W sporze o społeczną naturę człowieka Tischner podejmuje namysł nie tylko nad fenomenem ‘homo sovieticus’, ale przede wszystkim nad człowiekiem żyjącym zgodnie z ideą solidarności, określanym w literaturze jako ‘homo solidaritus’. ‘Homo sovieticus’, „to zaledwie nośny symbol dziejowy”, postać, która przeszła do historii. To przedmiot badań między innymi historii, socjologii, to jeden z ‘modi’, czyli jeden ze sposobów organizacji relacji międzyludzkich, który się nie sprawdził. Takie określenie człowieka nie definiuje go. Człowieka definiuje ‘eidos’, o którym mówi Tischner analizując ideę solidarności. Problemy relacji międzyludzkich, stosunków społecznych, dialogu, monologu, sumienia, wolności, kondycji moralnej człowieka stanowią „narzędzia” w analizach tytułowego przedmiotu pracy.