Przyroda jako norma działania. O ontologicznych podstawach etyki ekologicznej

W etyce ekologicznej (dalej: EE) zasadnicza linia podziału przebiega pomiędzy jej wersjami antropocentrycznymi, fundującymi powinności moralne w ochronie środowiska przyrodniczego na godności człowieka oraz wersjami nieantropocentrycznymi, postulującymi daleko idące modyfikacje, a w skrajnych przypadkach, nawet zerwanie z tradycyjnym myśleniem o ludzkich powinnościach moralnych względem przyrody. Stanowisko antropocentryczne jest traktowane jako główny punkt odniesienia w dyskusjach o teoretycznych (ontologicznych, antropologicznych) podstawach EE. W opozycji do niego inne wersje EE (np. etyka ochrony zwierząt, etyka biocentryczna, etyka holistyczna) określają swoje stanowisko poprzez rezygnację z antropocentrycznego uzasadniania powinności człowieka względem środowiska przyrodniczego oraz ugruntowanie norm na wartościach wewnętrznych bytów pozaludzkich (przyrodniczych). Ontologicznego uzasadnienia wartości wewnętrznych bytów pozaludzkich dostarczają między innymi różne koncepcje teleologii przyrody, które stanowią wykładnię dla normatywnego pojęcia przyrody i ustanawiają relację między faktem, wartością i normą. W referacie przedstawię dwie koncepcje teleologii przyrody (określane w ramach słabej lub mocnej metafizyki przyrody), które mogą być wykorzystywane do wyjaśnienia ontologicznych odniesień nieantropocentrycznych EE, ale i także do rozwinięcia i pogłębienia wersji antropocentrycznej.

There exists a fundamental division in ecological ethics (EE) between its anthropocentric and non-anthropocentric versions. The anthropocentric position is a chief point of reference for discussions about the theoretical foundations of EE. Other versions of EE (e.g. animal protection ethics, biocentric ethics, holistic ethics) define themselves as rejecting the anthropocentric justification of human obligations with respect to the environment and base their norms on the internal values of non-human beings. Such non-anthropocentric ontological justifications are provided by various forms of the teleology of nature which interpret the normative concept of nature and establish relations between facts, values, and norms. In the paper I present two conceptions of the teleology of nature that may be used to explain the ontological references of non-anthropocentric EE and to develop and deepen the anthropological version.