Althusser i Foucault – dwie epistemologie lektury

Filozoficzne rekonstrukcje tekstów, wypowiedzi, dyskursów, nauk – tak można sformułować zadanie, jakie stawiają sobie Louis Althusser i Michel Foucault w swych pracach. Zadanie to pojmują nieidentycznie, choć ich drogi myślowe niejednokrotnie się krzyżowały. Tak czy inaczej pojmowane zadanie tego rodzaju zawiera pewien warunek istotny dla spełnienia wymogu czystości jego epistemologicznych intencji. W zamysł wkomponowany musi być pewien sposób odczytywania tekstów, który roszczenia poznawcze dyskursu-przedmiotu pozwalałby oddawać epistemologicznej krytyce. Spełnienie tego warunku nadawałoby całemu przedsięwzięciu charakter koncepcji produktywnej, wzbogacającej naszą wiedzę o sposobach mówienia prawdy, jakie zna historia myśli. W jakiej kulturze słowa wykształciły się propozycje omawianych autorów? Jak programy badawcze, jakimi stały się te rekonstrukcje, same odnoszą się do tej kultury? Przeczą jej, wpisują się w jej paradygmaty, poddają ją selektywnej krytyce? Jaką reformę stosunku znaczącego do znaczonego proponują? Oto kwestie podejmowane w artykule.

The philosophical reconstruction of texts, utterances, discourses, sciences—in this way we can formulate the task set in Louis Althusser and Michel Foucault’s works. Both the philosophers determine this task non-identically, although their paths often intersect with each other. Anyway, this kind of work includes a condition essential to meet the requirement of the purity of epistemological intentions. In the task of this kind a way of readings texts must be set it, namely the way which would allow to epistemologically criticize the matter of discourse-subject. The satisfaction of this condition would give the whole enterprise a character of a productive conception, enriching our knowledge on the way of speaking about the truths known in the history of thought. What is the “culture of the word” in which Althusser and Foucault have developed proposals for the epistemologically valid theory of reading? What is the richness of research programmes which have become the matrix of these reconstructions, and what is its concern to this culture? Critics, refutations or another way of special treatment? What the reform of the relation between significant and signifié they offer? These problems are considered in the paper.