W poszukiwaniu językowego obrazu świata. Dom, praca, wolność a także honor i Europa w kaszubskich dialektach i w powstającym kaszubskim języku literackim

W zaprojektowanym cyklu artykułów „W poszukiwaniu językowego obrazu świata” zamierzam przedstawiać te fakty i sytuacje językowe, które – moim zdaniem – szczególnie trudno ująć jest w ramy proponowanego programu badawczego JOS. Zachowanie w dialektach kaszubskich pierwotnego znaczenia dom ‘rodzina; większa rodzima społeczność’, nikły stopień przyswojenia przez te dialekty ogarniającego znaczną część zachodniej Słowiańszczyzny wyrazu praca wobec silnie tu zakorzenionej bardziej archaicznej roboty, szczególna pozycja wyrazu wolność, mającego słabą i nie zawsze przejrzystą znaczeniowo dokumentację, ogólnosłowiańska cześć pełniąca nadal funkcje znaczeniowe późno przyswojonego przez języki słowiańskie honoru, brak dialektalnych poświadczeń wyrazu Europa wszystko to raz jeszcze potwierdza tezę o znacznej archaiczności dialektów kaszubskich. Celem projektu „Językowo-kulturowy obraz świata Słowian na tle porównawczym” jest rekonstrukcja niektórych podstawowych, społecznie doniosłych pojęć funkcjonujących w szerokim obiegu społecznym i odzwierciedlających określoną dla danej społeczności (narodowej, ale nie tylko) wizję świata oraz jego wartości. […] Na podstawie typowania przeprowadzonego wśród osób deklarujących zainteresowanie uczestnictwem w projekcie Rada Naukowa konwersatorium EUROJOS 27 maja 2009 wyselekcjonowała pięć pojęć, które, z racji swej istoty, powinny stać się przedmiotem badań w najbliższych latach […]. Są to: 1. dom, 2. Europa, 3. wolność, 4. praca, 5. honor (Abramowicz, Bartmiński, Chlebda 2009).

The preservation in Kashubian dialects of the primeval meaning of home, i.e. ‘family; a larger kinship community’, a small degree of acceptance in those dialects of the word praca ‘work’ (widespread in a larger part of western Slavic region) instead of the more deeply entrenched and archaic robota, the peculiar situation of the word wolność ‘freedom’, of a weak and not always clear documentation, the general-Slavic cześć still functioning semantically instead of the late borrowing honor, the lack of dialectal usage of the word Europa: all this corroborates the hypothesis of a largely archaic nature of Kashubian dialects.