Cosmopoiesis Jana Kochanowskiego

Konstruując swój poetycki świat, Jan Kochanowski z jednej strony postępował jak typowy renesansowy poeta faber, nawiązujący do postaci owego demiurga z "Timaiosa" Platona, z drugiej jednak wykraczał niekiedy poza ramy w ten sposób zakreślone. Zbiory wierszy układał jako architektoniczne kompozycje, odwołując się do tradycji utrwalonej w dawnych podręcznikach retoryki, wypełniał je jednak głęboko ukrytymi informacjami, odnoszącymi się do własnej osoby, w czym naśladował właściwie modus operandi chrześcijańskiego Boga. Posługiwał się w tym celu niekiedy kryptologicznymi procedurami, stosowanymi w ówczesnej korespondencji dyplomatycznej. Kiedy tak zbudowany świat słów i wartości zachwiał się na skutek osobistych przeżyć, poeta dokonał w "Trenach" jego magicznej reintegracji. Platońskiego demiurga Kochanowski przewyższał pod jeszcze jednym względem. W swojej twórczości dokonał aktu swoistej autokreacji, której opis, posługujący się alchemiczną symboliką, znajdujemy we fraszce "Do gór i lasów" (III 1).

Constructing his poetic world, Jan Kochanowski on the one hand acted as a typical Renaissance poeta faber pertaining to the figure of the demiurge from Plato’s "Timaeus", while on the other hand he transgressed thus established frames. He ordered collections of his poems as architectural compositions referring to the tradition preserved in old textbooks in rhetoric, yet filled them with deeply hidden pieces of information about himself, in which, as a matter of fact, he followed the Christian God’s modus operandi. In doing so, he oftentimes took advantage of cryptological procedures used in the then diplomatic correspondence. The moment the world of words and values constructed in this way collapsed due to the poet’s personal experience, in "Treny" ("Laments") he brought about its magic reintegration. Kochanowski also surpassed Plato’s demiurge in one more aspect. In his literary creativity he realised a peculiar act of auto-creation of which the description, employing alchemist symbolism, is found in the trifle "Do gór i lasów" ("To the Mountains and Forests") (III 1).