Tendencje w zakresie uzgadniania formy liczby orzeczenia przy podmiocie szeregowym od staropolszczyzny do współczesności

In prescriptive studies, the rule of the necessity to agree the form of the number of a personal word with the whole series in the function of the subject is often formulated. It is usually illustrated with the sequence of the type Mąż i żona siedzieli przy stole (‘a husband and a wife sat at the table’). Meanwhile, from the very beginning of the development of the Polish language, even a slight modification of this type of series, for example a change of order, resulted in different syntactic dispositions, see: Przy stole siedzieli / siedział mąż i żona (‘a husband and a wife sat at the table’). The author’s own research on significantly extensive material proved that in quantitative terms, the syntax expected by normativists almost unconditionally occurred only in one type of series, while in others it represented other methods of syntactic accommodation. The aim of the article is to trace the methods of aligning the form of the number of a verb with different types of word sequences and the changes taking place in this respect over several hundred years. This will make it possible to formulate conclusions that will allow for the revision of the normative rules.

W opracowaniach preskryptywnych często jest formułowana reguła konieczności uzgadniania formy liczby słowa osobowego z całym szeregiem w funkcji podmiotu. Ilustruje się ją zazwyczaj ciągiem typu Mąż i żona siedzieli przy stole. Tymczasem od samego początku kształtowania się polszczyzny nawet niewielka modyfikacja tego typu szeregu, na przykład zmiana szyku, dawała w efekcie odmienne dyspozycje składniowe, por.: Przy stole siedzieli / siedział mąż i żona. Badania własne na obszernym materiale udowodniły, że pod względem ilościowym składnia oczekiwana przez normatywistów niemal bezwyjątkowo występowała zaledwie przy jednym typie szeregu, w pozostałych zaś reprezentowała inne sposoby akomodacji składniowej. Celem artykułu jest prześledzenie sposobów uzgadniania formy liczby orzeczenia czasownikowego przy różnego typu szeregach oraz zmian zachodzących pod tym względem na przestrzeni kilkuset lat. Kwestia ta pozwoli na sformułowanie wniosków dających możliwość zrewidowania reguł normatywnych.