Archiwum kniazia Andrzeja Hrechorowicza Sanguszki kowelskiego z końca XVI w.

W zasobach archiwów rodzinno-majątkowych bardzo cenny materiał źródłowy stanowią różnego rodzaju spisy archiwaliów, sporządzane bądź dla konkretnych celów, bądź też będące efektem prac porządkowych. Szczególnie interesujące są te drugie, gdyż na ich podstawie można bardzo często odtworzyć zasób archiwów, które fizycznie już nie istnieją. Oczywiście stopień tej rekonstrukcji jest ograniczony formą opisu archiwaliów. Jednym z przykładów takiego sumariusza są spisy archiwaliów składających się na zasób archiwum Sanguszków kowelskich, przechowywane obecnie w zasobie Archiwum Głównego Akt Dawnych w Warszawie. Są one bardzo cenne, ponieważ pochodzą z przełomu XVI-XVII w., a więc z okresu, kiedy to archiwa rodzinno-majątkowe dopiero zaczęły się kształtować. Dają więc wyobrażenie na temat wielkości i zawartości archiwum jednej z wielu kniaziowskich rodzin zamieszkujących litewsko-ruskie ziemie Rzeczypospolitej. Co istotne zawierają one w przeważającej mierze opis archiwaliów, które nie zachowały się w zasobie sanguszkowskiego archiwum przechowywanego obecnie w Archiwum Państwowym w Krakowie. Dużo lepiej zachowały się bowiem w tym archiwum archiwalia dwóch pozostałych linii Sanguszków - niesuchojeżsko-łokackiej i koszyrskiej. Większość archiwaliów opisanych we wzmiankowanych sumariuszach odzwierciedla działalność gospodarczą Andrzeja Hrehorowicza Sanguszki, w mniejszej mierze zaś innych przedstawicieli tej rodziny. Cechą charakterystyczną zasobu archiwum Sanguszków kowelskich w II poł. XVI w., była bardzo duża liczba akt proweniencji prawno-majątkowej, a wśród nich akt procesowych w postaci pozwów i kwitów woźnych, dekretów i różnego rodzaju zeznań. Zauważalny jest również związek akt z dobrami ziemskimi, potwierdzający jedną z podstawowych zasad prywatnej archiwistyki staropolskiej. Zastanawiający jest natomiast brak w zasobie archiwum sanguszkowskiego większej liczby akt obcej proweniencji, co można wytłumaczyć wczesnym okresem kształtowania archiwum, które w momencie jego opisywania, narosło w trakcie działalności tylko trzech pokoleń słabo rozrodzonej rodziny.

In family-estate archives records very valuable source material make up archival materials registers of different sorts, either prepared for specific purposes or being a result of arrangement works. Particularly interesting are the latter since of their basis it is very often possible to reconstruct potential of archives that materially no longer exist. Naturally, an extent of the reconstruction is limited by a form of archival materials description. One of examples of such registers demonstrate lists of archival materials composing archive set of Sanguszkos of Kowel, kept at present in The Central Archives of Historical Records in Warsaw. They are very valuable as they date from the turn of sixteenth and seventeenth centuries, which was a period when family-estate archives had just started to be formed. Thus they give an idea about size and content of the archive of one of many dukes' families resident in Lithuanian-Russian lands of Polish-Lithuanian Commonwealth. Essential is that they for the most part contain descriptions of archival materials that have not been retained in collection of Sanguszkos archive, which is presently kept at State Archive in Kraków. Much better retained in this archive archival materials of two other Sanguszkos lines of descent - Niesuchojeże-Łokacze and Koszyrsk. Archival materials described in mentioned registers in most cases reflect economic activity of Andrzej Hrehorowicz Sanguszko, while in fewer cases of this family other representatives. A distinctive feature of Sanguszkos of Kowel archive collection in second half of sixteenth century was very large number of files of law-property origin, and among them of court documents in the form of suits and court receipts, decrees and testimonies of diverse sorts. Noticeable is also connection of files with landed estates, which confirms one of the basic principles of private old-Polish archive studies. Lack of larger number of files of foreign origin in collection of Sanguszkos archive might wonder. It may be however explained by early period of forming the archive, which to the moment of its describing, has grown during activity merely to three generations of weakly propagated family.