Buzyrys, Erazm z Rotterdamu i krwiożercza buzyra. Glosa do „Dafnidy” Samuela Twardowskiego

W artykule podjęto zagadnienie zagadkowego słowa „buzyra” występującego w „Dafnis drzewem bobkowym” (1638) Samuela Twardowskiego. Uwzględniając pominięte we wcześniejszych badaniach konteksty z twórczości barokowego poety oraz fragment „Institutio principis Christiani” Erazma z Rotterdamu, w którym mowa o tyranie Buzyrysie, autor artykułu dowodzi, że słowo to oznacza dziką bestię i stanowi składnik języka poetyckiego Twardowskiego. Z podobnym użyciem terminu można się spotkać w jednym z utworów Adriana Wieszczyckiego. Przywołując późniejszą twórczość, autor ustalił, że forma „Buzyr” stała się w polszczyźnie w drugiej połowie XVII wieku – być może pod wpływem Twardowskiego – również oboczną postacią imienia starożytnego tyrana (spotykaną jeszcze na początku XIX stulecia). Oba słowa różnią się jednak rodzajem gramatycznym: „buzyra” to rzeczownik pospolity rodzaju żeńskiego, „Buzyr” to nazwa własna rodzaju męskiego.

The article takes up the issue of the enigmatic word “buzyra” present in Samuel Twardowski’s “Dafnis drzewem bobkowym” (“Daphne Transformed into a Laurel Tree”, 1638). Allowing for the contexts of the baroque poet’s output that were absent from the research to this day as well as for a fragment of “Institutio principis Christiani” (“The Education of a Christian Prince”) by Desiderius Erasmus—the piece that mentions the tyrant Busiris, the author of the paper proves that the word refers to a wild beast and is a part of Twardowski’s poetic language. A similar usage is found in a piece by Adrian Wieszczycki. Referring to late output, the author settles that the form “Buzyr” became in the second half of the 17th century Polish language, possibly influenced by Twardowski, also an alternant form of the ancient tyrant’s name (found also at the beginning of the 19th century). The two words, however, differ in grammatical gender: “buzyra” is a common feminine noun, while “Buzyr” is a masculine proper noun.