„Pióro na mustrze”. „Nowiny Literackie” w dokumentach cenzury

Celem artykułu jest ukazanie, w jaki sposób działalność cenzury wpłynęła na kształt redagowanego przez Jarosława Iwaszkiewicza periodyku „Nowiny Literackie”, wychodzącego w latach 1947-1948. Artykuł prezentuje, jak cenzura zubożyła jego program, jak to, co zostało opublikowane, różniło się od autentycznych poglądów na literaturę wyznawanych przez pisarzy związanych z tygodnikiem. Materiał badawczy stanowią ingerencje zachowane w dokumentach Głównego Urzędu Kontroli Prasy, Publikacji i Widowisk. Ujawnienie tych ingerencji pozwala ukazać pełniejsze oblicze ideowe tygodnika, odsłania próby kształtowania wizerunku pisma wbrew pogłębiającej się ideologizacji kultury – zmagania redakcji i autorów z cenzurą, ich walkę ze schematyzmem, uwydatnianie niebezpieczeństw nowej koncepcji realizmu, obronę tradycji. „Nowiny” postulowały otwarcie się na literaturę Zachodu i literaturę emigracyjną, uczestniczyły w najgłośniejszych – kontrolowanych przez cenzurę – dyskusjach toczonych wówczas na łamach prasy (spór o realizm, egzystencjalizm, formalizm, ocena Dwudziestolecia).

The aim of the article is a presentation of the way censorship activities influenced the shape of “Literary News” (“Nowiny Literackie”) edited by Jarosław Iwaszkiewicz and issued from 1947 to 1948. It shows how censorship impoverished the periodical’s program, and also the divergence between what was published and the actual views on literature of the writers connected with this weekly. The research material is composed of interventions preserved in the records of The Central Bureau of Press, Publication and Show Control (Główny Urząd Kontroli Prasy, Publikacji i Widowisk). Revelation of such interventions makes it possible to sketch a fuller ideological face of the weekly, discloses the attempts to shape the image of “Literary News” against a deepening ideologisation of culture: the editors’ and authors’ struggles with censorship, their fight with conformity, their stressing the danger of the new concept of realism, and defense of tradition. “Literary News” postulated opening to Western literature and emigration literature, took part in the well-known censorship-controlled discussions waged in the papers of that time (dispute over realism, existentialism, formalism, evaluation of the Inter-War Years).