Patriotyzm i nacjonalizm w polskim dyskursie ideologicznym

W artykule zaprezentowano analizę dwóch pojęć nazywających pozytywny stosunek do własnej ojczyzny i narodu oraz towarzyszący im stosunek do obcych: patriotyzmu i nacjonalizmu. Należą one do sfery pojęć silnie ideologicznych. Analiza została przeprowadzona zgodnie z zasadami definicji kognitywnej. Patriotyzm to postawa (lub ideologia), której przejawami są miłość i poświęcenie dla ojczyzny (a w razie potrzeby jej obrona), dbałość o jej dobro i rozwój; jest oceniany pozytywnie jako postawa „normalna” i społecznie pożądana, skoncentrowana na miłości do swojego kraju, ale nieodmawiająca prawa do istnienia i samostanowienia innym państwom i narodom. Daje się jednak zauważyć dystansowanie się względem niego i banalizacja (w dyskursie liberalnym, który rozszerza pojęcie na to wszystko, z czym człowiek jest związany) lub wręcz negatywne wartościowanie (dyskursy: anarchistyczny, traktujący patriotyzm jako kult państwa i feministyczny, według którego patriotyzm prowadzi do absolutyzacji państwa). Nacjonalizm to również postawa (lub ideologia), która koncentruje się na miłości do narodu, a nie ojczyzny; jest waloryzowany negatywnie jako stwarzający potencjalne lub rzeczywiste zagrożenie dla obcych. Jedynie w dyskursie narodowo-prawicowym polski nacjonalizm jest bliższy patriotyzmowi niż szowinizmowi i oceniany pozytywnie. Opisywane pojęcia stanowią wyraźny ciąg na skalach pozytywny – negatywny, a nawet zdrowy – chory.

The article presents an analysis of two highly ideological concepts designating a positive attitude towards one’s homeland and nation, as well as towards foreigners: patriotism and nationalism. The analysis has been conducted according to the principles of the cognitive definition. Patriotism is an attitude (or ideology) manifested by the love of and sacrifice for one’s homeland (as well as its defense, if necessary), care of her development and well-being. Patriotism is viewed as a „normal” and socially desirable attitude, focusing on one’s own country but recognizing the right of other countries and nations to exist and self-govern. One can observe, however, a degree of distancing from patriotism, a banality of discourse (in liberal discourse, which extends the notion onto everything concerning humans) or even negative valuation (anarchist discourse, which treats patriotism as the cult of the state, and feminist discourse, according to which patriotism leads to state absolutism). Nationalism is also an attitude (or ideology) concentrating on the love of one’s nation but not of one’s homeland. It is valuated negatively as potentially or factually dangerous for foreigners. It is only in national and right-wing discourse that nationalism is closer to patriotism than to chauvinism and as such receives positive valuation. The concepts investigated clearly fall on a cline of positive-negative, and even healthy-ill.