Pamięć Saturna. Melancholijna przeszłość w prozie rozrachunków inteligenckich (1946–1948)

Tematem artykułu jest proza rozrachunków inteligenckich, powstająca w latach 1946–1948 ("Drewniany koń" K. Brandysa, "Sprzysiężenie" S. Kisielewskiego, "Sedan" P. Hertza, "Jezioro Bodeńskie" S. Dygata, "Nagrobek" S. Otwinowskiego). Powojenna krytyka literacka interpretowała powieści przez pryzmat ideologii marksistowskiej i dostrzegała w nich jedynie próbę określenia roli inteligencji w warunkach historycznego przełomu. Za pomocą kategorii melancholii wzbogacam tradycyjne odczytanie nurtu o nowy kontekst i rehabilituję sportretowanego w nim inteligenta. Koncentruję się na pracy pamięci bohaterów, której celem jest pokonanie czasowości ludzkiego istnienia i oswojenie budzącej lęk teraźniejszości. Inteligentów łączy doświadczanie typowo melancholijnego stanu braku, wynikającego z tego, że utracili oni przeszłość oraz że przestali żyć w świecie, którego sens jest łatwo uchwytny.

The theme of the paper is the prose of intellectual squaring of 1946–1948 (K. Brandys’ “Drewniany koń ,” S. Kisielewski’s “Sprzysiężenie ,” P. Hertz’s “Sedan ,” S. Dygat’s “Jezioro Bodeńskie ,” and S. Otwinowski’s “Nagrobek ”). The postwar literary criticism interpreted the novels through the prism of Marxist ideology, seeing in them only attempts to define the role of intelligence in the conditions of historical breakthrough. Taking advantage of the category of melancholy, the paper enriches the trend’s traditional understandings with a new context and rehabilitates the intellectual pictured in them. It concentrates on the protagonists’ work of memory the aim of which is to overcome the temporality of human being and to tame the fear-fuelling present. Intellectuals are joined by a typically melancholic state of deficiency resulting from the fact that they lost their past and that they ceased to live in the world the sense of which is easily perceptible.