Присоединение униатов западных губерний России к русской православной церкви в 30-40-х годах XIX в.

Wydanie publikacji dofinansowane przez Komitet Badań Naukowych

W 1596 r. na synodzie w Brześciu Litewskim doszło do zawarcia unii kościelnej między przedstawicielami kościoła katolickiego a niektórymi dostojnikami cerkwi prawosławnej. Na mocy unii brzeskiej kościół prawosławny na terytorium ówczesnej Rzeczypospolitej podporządkował się władzy Rzymu, zachowując liturgię obrządku wschodniego i odrębność hierarchii kościelnej. Po rozbiorach Polski w końcu XVIII w. większość ludności unickiej weszła w skład Rosji, lecz ze strony rządu carskiego nie podjęto żadnych kroków przeciwko kościołowi unickiemu (a Paweł I wręcz legalizował kościół). Dopiero Mikołaj 1 po powstaniu listopadowym w 1830 r., które kościół unicki poparł, przystąpił do zdecydowanych działań przeciwko unitom. 25 marca 1831 r. car ogłosił dekret o „połączeniu kościoła greko-unickiego z prawosławiem”. Na mocy tego aktu 1,5 min. ludności unickiej skupionej w 1800 parafiach na Litwie, Białorusi i prawobrzeżnej Ukrainie uważane było od tej pory za „przywróconych” cerkwi prawosławnej. Powstanie styczniowe w 1863 r. posłużyło jako pretekst dla nowej fali represji przeciwko kościołowi unickiemu, tym razem na terytorium Królestwa Polskiego (w guberniach siedleckiej, lubelskiej i suwalskiej wchodzących w skład chełmskiego biskupstwa unickiego). W 1875 r. biskupstwo chełmskie zostało oficjalnie zjednoczone z kościołem prawosławnym.