Teacher-Parent Collaboration and Social Engagement in 1945–1989: Legal and Educational Perspectives

The aim of this article is to describe, explain, and evaluate the cooperation between teachers, parents, and the social environment from 1945 to 1989 within a legal-educational context. A critical analysis of source materials and scientific studies was conducted. The study reveals that the dynamics of statutory solutions varied with the political situation, necessitating a division of this historical period into distinct stages, each with its own separate legal and educational framework. The research was inspired by the theory of Andrzej Janke, who identified six distinct periods of school-family cooperation from 1944 to 1989. However, this study shifts the focus from the school to the teacher and expands the division to include the social environment, as well as refines the nomenclature and time periods based on the author’s conclusions. The main conclusion of the article is that, despite differences across various stages of cooperation, all stages were characterized by a monocentric order and shared common features. Top-down legal solutions and strong ideological influences hindered the development of a culture of mutual trust. Consequently, collaboration between teachers, parents, and the social environment was prone to a number of shortcomings from the outset, including schematism, sham actions, actionism, and opportunism.

Celem niniejszego artykułu jest opis, wyjaśnienie i ocena współpracy nauczycieli z rodzicami i środowiskiem społecznym w latach 1945–1989 w wymiarze prawno-oświatowym. Zastosowano krytyczną analizę materiałów źródłowych i opracowań naukowych. W wyniku badań ujawniono dynamikę rozwiązań ustawowych w zależności od aktualnej sytuacji politycznej, co z kolei zdecydowało o konieczności podziału omawianego czasu historycznego na etapy mające swoją odrębną specyfikę prawno-oświatową w zakresie podjętej problematyki. Inspirację badawczą stanowiła propozycja Andrzeja Jankego, który dostrzegając zróżnicowanie w zakresie współpracy szkoły ze środowiskiem rodzinnym na przestrzeni lat 1944–1989 wyróżnił w jego ramach sześć odrębnych okresów. W przypadku analizowanej problematyki konieczne jednak stało się przesunięcie akcentu ze szkoły na nauczyciela, poszerzenie zaprezentowanego powyżej podziału o środowisko społeczne, jak i dokonanie korekty w zakresie nazewnictwa i podziału czasowego w oparciu o wnioski autorskie. Podstawową konkluzją artykułu jest stwierdzenie faktu, że mimo odmienności poszczególnych etapów kooperacji podmiotów edukacyjnych wszystkie one mieściły się w ramach ładu monocentrycznego i jako takie miały również cechy wspólne. Odgórnie narzucone rozwiązania prawne i silny akcent ideologiczny nie służyły kulturze wzajemnego zaufania, a tym samym powodowały, że współpraca nauczycieli z rodzicami i środowiskiem społecznym była z góry narażona na szereg niedociągnięć, do których należały: schematyzm, działania pozorne, akcyjność i koniunkturalizm.