Podejście kategorialne w pedagogice specjalnej i psychologii klinicznej

. The aim of the article is to analyze the possibilities and limitations of using the categorical approach in diagnosis and research in the field of special pedagogy and clinical psychology. Based on a literature review, the essence of the categorical approach was analyzed. John S. Rolland’s concept was cited as an example of the above-mentioned approach in psychology, assuming that specific biological health dysfunction, especially chronic diseases, create specific psychosocial requirements for the individual who experiences them and for members of him or her family. The historical context of the emergence of this paradigm in the study of people with health disorders and current trends in this area based on modified diagnostic systems are presented. Paradigmatic changes were defining the subject of special education and the duality in development of the above-mentioned discipline, expressed in the coexistence of the adopted theoretical perspectives: medical and social were pointed out. Attention was drawn to both the limitations (including the difficulties in use in research of people with rare diseases or the risk of stigmatization of the subjects) and the advantages (including precision of the selection of the study group or higher objectivity of the measurement carried out in the course of clinical trials) of the categorical approach in special pedagogy and clinical psychology.

Celem artykułu jest analiza możliwości i ograniczeń zastosowania podejścia kategorialnego w diagnozie i badaniach naukowych z zakresu pedagogiki specjalnej i psychologii klinicznej. Na podstawie przeglądu literatury dokonano analizy istoty podejścia kategorialnego. Jako przykład implementacji wspomnianego podejścia w psychologii wskazano koncepcję Johna S. Rollanda, zakładającą, że określone biologiczne parametry dysfunkcji zdrowotnych, zwłaszcza chorób przewlekłych, stwarzają swoiste psychospołeczne wymagania dla jednostki, która ich doświadcza, oraz dla członków jej rodziny. Przedstawiono kontekst historyczny wyłaniania się paradygmatu kategorialnego w badaniach osób z zaburzeniami zdrowia oraz aktualne tendencje w tym zakresie bazujące na zmodyfikowanych systemach diagnostycznych. Wskazano na zmiany paradygmatyczne w określaniu podmiotu pedagogiki specjalnej oraz dualność w rozwoju wspomnianej dyscypliny, wyrażoną w koegzystencji przyjmowanych perspektyw teoretycznych: medycznej i społecznej. Zwrócono uwagę zarówno na ograniczenia (m.in. trudności w zastosowaniu w badaniach osób z chorobami rzadkimi, ryzyko stygmatyzacji osób badanych), jak i zalety (m.in. precyzja doboru grupy badanej, większy obiektywizm pomiaru realizowanego w toku badań klinicznych) podejścia kategorialnego w pedagogice specjalnej i psychologii klinicznej.