Królowa Zofia Holszańska a drewniana architektura kościelna połowy XV wieku w ziemi sanockiej. Studium w sześćsetną rocznicę koronacji monarchini

Frequent stays of Queen Sophia of Halshany in Sanok, especially after the death of Władysław Jagiełło (in particular in the years 1435-1461), resulted in the establishment of quite close contacts with the nobility of the Sanok area. Many representatives of the middle nobility appeared in the surroundings of the monarch at the Sanok castle, gave her financial loans, made efforts to obtain land grants and offices. The main aim of the article became an attempt to demonstrate that the dynamic building action in the field of wooden church architecture in the western part of the Sanok area, undertaken especially in the fifth and sixth decades of the 15th century, may have been inspired by Queen Sophia of Halshany residing in Sanok at that time. Among the founders of churches from that period, we can indicate mainly people from the close environment of the monarch, above all the Bishop of Przemyśl, Piotr Chrząstowski, and representatives of the wealthy knighthood, connected with the queen by numerous ties of dependence, holding land offices in the Sanok area. Perhaps a key role in these architectural foundations was played by Mikołaj Pieniążek of Witowice, the then staroste of Sanok. The Queen was also supported in these activities by representatives of the wealthy knights of the Sanok area, such as: Piotr Smolicki, Henryk Kamienicki, Jerzy Humnicki and the brothers Jakub and Jan of Kobylany. It is impossible to prove today what the Queen’s actual participation in these undertakings was. However, the observation about the role of the Sanok court of the queen in inspiring and initiating the building action in the field of wooden sacred architecture in the Sanok area, formulated here for the first time, seems nevertheless quite valid, although it will certainly require further research in the future.

Częste pobyty królowej Zofii Holszańskiej w Sanoku, szczególnie po śmierci Władysława Jagiełły (zwłaszcza w latach 1435–1461), zaowocowały nawiązaniem dość bliskich kontaktów ze szlachtą ziemi sanockiej. Wielu przedstawicieli średniej szlachty pojawia się w otoczeniu monarchini na zamku sanockim, udziela jej pożyczek finansowych, czyni starania o nadania i urzędy ziemskie. Głównym celem artykułu stała się próba wykazania, że dynamiczna akcja budowlana w zakresie drewnianej architektury kościelnej w zachodniej części ziemi sanockiej, podjęta zwłaszcza w piątej i szóstej dekadzie wieku XV, mogła być inspirowana przez rezydującą w tym czasie w Sanoku królową Zofię Holszańską. Pośród fundatorów świątyń z tego czasu wskazać można głównie osoby z bliskiego otoczenia tej monarchini, przede wszystkim biskupa przemyskiego Piotra Chrząstowskiego oraz powiązanych z królową licznymi więzami zależności przedstawicieli zamożnego rycerstwa, sprawujących w ziemi sanockiej urzędy ziemskie. Być może kluczową rolę w tych fundacjach architektonicznych odgrywał ówczesny starosta sanocki Mikołaj Pieniążek z Witowic. W działaniach tych wspierali królową przedstawiciele zamożnego rycerstwa ziemi sanockiej, tacy jak: Piotr Smolicki, Henryk Kamienicki, Jerzy Humnicki oraz bracia Jakub i Jan z Kobylan. Jaki był rzeczywisty udział królowej w tych przedsięwzięciach – nie sposób dziś udowodnić. Jednak spostrzeżenie o roli sanockiego dworu królowej w inspirowaniu i zainicjowaniu akcji budowlanej w zakresie drewnianej architektury sakralnej na terenie ziemi sanockiej, sformułowane na tym miejscu po raz pierwszy, wydaje się być dość zasadne, choć z pewnością wymagać będzie w przyszłości jeszcze dalszych badań.