Elementary memory and its limits. Element and detail in Zygmunt Haupt’s prose

Recapitulating major tendencies in Haupt studies, the paper revisits the question of memory models in works by Zygmunt Haupt, and proposes to extend the established, “epiphanic” reading of Haupt’s prose with a geopoetic perspective. Based on numerous examples from Haupt’s works, the paper demonstrates how exuberant details of the lost Galician world tend to grow on the ground of an element seemingly remembered as monolithic and absolute (rain, snow, sand, grass, air, dust, etc.). A certain type of epiphany crystallizes in the emergence of details, focused on surroundings rather than on the subject. Thanks to this externalization of memory through the elements, details gain their specific non-necessary status expressed in the typical Hauptian enumerations. This model is limited by “Polish culturalism” (Andrzej Mencwel), according to which nature constitutes first and foremost “a nonhuman world” – an idea that Haupt seems to share in a moderate, apolitical form. Haupt’s culturalist attitude is further explored by a comparison of some of his American stories with negative descriptions of Californian landscape by Czesław Miłosz and Theodor W. Adorno.

Rekapitulując główne tendencje hauptologii, autor artykułu pyta ponownie o model pamięci w twórczości Zygmunta Haupta i proponuje rozszerzenie ustalonej „epifanicznej” lektury jego prozy o perspektywę geopoetyki. Na materiale licznych opowiadań autora Pierścienia z papieru udowadnia, jak wybujałe szczegóły utraconego świata galicyjskiego wyrastają za każdym razem z jedynego żywiołu pozornie zapamiętanego jako monolityczny i absolutny (deszcz, śnieg, piasek, trawa, powietrze, kurz itd.). W tym wyłanianiu się detali krystalizuje się rodzaj epifanii, która jest skoncentrowana nie tyle na podmiocie, ile na otoczeniu. Poprzez to uzewnętrznienie pamięci – za sprawą żywiołu – szczegóły uzyskują swój specyficzny status niekonieczności, wyrażającej się w typowych dla tego pisarza enumeracjach. Autor artykułu pyta także o granice tego modelu i znajduje je w „polskim kulturalizmie” (Andrzej Mencwel), który w przyrodzie widzi przede wszystkim „świat pozaludzki” i który Haupt w umiarkowanej, apolitycznej formie zdaje się podzielać. Kulturalistyczna postawa Haupta zostaje dookreślona poprzez porównanie niektórych jego opowiadań amerykańskich z negatywnymi opisami krajobrazu Kalifornii przez Czesława Miłosza i Theodora W. Adorno.