Zarządzanie ryzykiem. O roli rynku instrumentów pochodnych w ekstrakcji i dystrybucji wartości dodatkowej

The derivatives market, widely understood as a primary cause of a recent global crisis, is commonly seen as a space of purely speculative movement of fictitious capital. In the course of the 20th century, a theory of quantifiable risk (as opposed to unquantifiable uncertainty) has been developed, giving capital, together with a series of deregulations from 1970s onwards, a new toolset for managing the precarious nature of value production: namely, derivatives, a financial instrument enabling the trading of risk exposure abstracted from the assets themselves. Taking Marx’s notion of “fictitious capital” with its irreducibility to a mere “casino for capital” as a starting point, we aim to present an interpretation of the derivatives market as an apparatus of risk management that is strictly connected to the production of surplus value. The functional character of derivatives is seen as: 1. a means of subordination of the working class in a form of debt relation and secondary extraction of surplus value as credit interest, 2. technological advancement of value redistribution among the capitalist class and stabilization of income flow. Both phenomena are tied to the inherent contradictions of the derivatives market that are potentially harmful to the very process of capitalist accumulation.

Rynek derywatów, przez wiele osób uznawany za podstawową przyczynę globalnego kryzysu ostatnich lat, często interpretowany jest jako przestrzeń czysto spekulacyjnego ruchu fikcyjnego kapitału. W dwudziestym wieku zostało wypracowane teoretyczne ujęcie pomiaru kwantyfikowalnego ryzyka (w opozycji do niemierzalnej niepewności) dając kapitałowi, również dzięki serii deregulacji prawnych postępujących od lat siedemdziesiątych, nowe narzędzia do zarządzania niestabilnym z zasady procesem produkcji wartości – derywaty, czyli instrumenty finansowe umożliwiające handel ekspozycją na ryzyko, wyabstrahowaną od samych aktywów. Biorąc za punkt wyjścia Marksowskie pojęcie „kapitału fikcyjnego” i akcentując jego nieredukowalność do funkcji „kasyna kapitalistów”, przedstawiamy interpretację rynku instrumentów pochodnych jako aparatu zarządzania ryzykiem ściśle powiązanego z produkcją wartości dodatkowej. Funkcjonalny charakter derywatów polega więc na 1) rozwoju technologii redystrybucji wartości dodatkowej wśród klasy kapitalistycznej i stabilizacji strumienia dochodów, 2) podporządkowaniu klasy pracującej poprzez relację długu i wtórną ekstrakcję wartości dodatkowej jako procentu z kredytu. Oba z tych zjawisk generują jednocześnie wynikające z samej zasady działania rynku derywatów sprzeczności niebezpieczne dla procesu akumulacji kapitalistycznej.