Szafa z kochankami. Praktyki przesłaniania, odsłaniania i zasłaniania historii Obór w twórczości Mirona Białoszewskiego

The aim of this article is to capture one of the unveilings of the history of the manor house in Obory, near Warsaw, and to analyse the principle structuring the essence of transformation of this place in Miron Białoszewski's work.  Using the geocritical method, the author examines the relationship between characters and things related to this place selected by Białoszewski  and the poetics he used. The frequently recurring motif of the wardrobe  was juxtaposed with the analysis of inventories and wills belonging to the owner of the manor at the turn of the 17th and 18th centuries, which are preserved in The Central Archives of Historical Records in Warsaw. The main part of the article is devoted to the aesthetics and functions of 18th-century furniture in relation to the context of the court culture of that time, which Białoszewski explored poetically. In his works he played out the tension between the covering and uncovering of the secrets hidden in the complicated security systems of baroque furniture. This tension accumulates in the spatial nature of Obory: it is a remote and hidden place.  Its location allowed  Białoszewski to practice covering, uncovering and recovering the history of the manor. These practices not only constituted the structuring principle of the writer’s poetics, but they also open up the possibility of following the transformations of places of such  semantic complexity  as Obory. They allow us to capture the dynamics of changes that often involve inverting their previous meanings, e.g. in the context of agricultural reform, and also help to expose the related conflicts.

Celem artykułu jest uchwycenie jednej z odsłon historii dworu w podwarszawskich Oborach oraz zanalizowanie zasady strukturyzującej istotę procesu przemian tego miejsca w twórczości Mirona Białoszewskiego. Posługując się metodą geokrytyczną, autorka bada relacje pomiędzy postaciami i rzeczami związanymi z tym miejscem, które Białoszewski wybiera do swoich tekstów a poetyką, którą posługuje się twórca. Motyw szafy, stale powracający w utworach poety, zestawiony został z analizą inwentarzy i testamentów należących do właścicielki dworu z przełomu XVII i XVIII wieku, które zachowane są w warszawskim Archiwum Głównym Akt Dawnych. Główna część artykułu jest poświęcona estetyce i funkcji XVIII-wiecznych mebli w odniesieniu do kontekstu ówczesnej kultury dworskiej, którą poetycko wyzyskał Białoszewski: w swoich utworach rozgrywał napięcie pomiędzy odkryciem i ukryciem tajemnic skrywanych przez skomplikowane systemy zabezpieczeń barokowych mebli. Zanalizowanie rozgrywanego przez poetę napięcia ukazało jedną z odsłon historii miejsca, która kumuluje się w charakterze przestrzeni Obór: to miejsce oddalone od miasta, ukryte; dzięki swojemu położeniu zachęcało Białoszewskiego do praktyk przesłaniania, odsłaniania i zasłaniania historii dworu. Praktyki te nie tylko stanowiły zasadę strukturyzującą poetykę twórcy. Otwierają także możliwość tropienia procesu przemian miejsc o tak złożonej strukturze znaczeniowej jak Obory. Pozwalają na uwzględnienie dynamiki zmian form obiektów, które często polegają na odwróceniu ich poprzednich sensów, np. w kontekście reformy rolnej – a także pomagają ujawnić osie związanych z nimi konfliktów.