Między kobietą, andreidą a Bogiem. „Ewa jutra” Villiersa de lIsle-Adama

The aim of the article is to present various interpretations of the novel written by Auguste Villiers d’Isle-Adam Tomorrow’s Eve, especially those related to its main character –  andreid (fr. andreide), or, in other words, an ideal woman. The first part of the discussion  reconstructs the history of the  possibility of creating an animated female being. This way of thinking goes back to the roots of European culture, in particular the myth of Pygmalion and Galatea, is associated with the legend of a mechanical girl created by Descartes, and came to be especially popular in  nineteenth-century literature, best illustrated by Tomorrow’s Eve.  Philosophy, especially the mechanicism of Julien Offray de la Mettrie, was also important in the development of the concept of the artificial man. However, the article points out that the title of his main work,  Man a Machine, is often taken too literally. In the analytical discussion that follows, the important fractures revealed in Villiers d'Isle-Adam's vision of the andreid are pointed out, including in particular the problem of whether the act was accomplished solely by means of the forces of science or whether it was supernatural in nature, as well as the significance, in the plot as a whole and especially in the ending, of the presence or absence of God and his justice.

Celem artykułu jest zaprezentowanie różnych możliwości interpretacyjnych powieści Auguste’a Villiersa d’Isle-Adama Ewa jutra, zwłaszcza tych związanych z problematyką tytułowej postaci dzieła - andreidy, czyli kobiety idealnej. Pierwsza część rozważań została poświęcona rekonstrukcji dziejów myśli o możliwości stworzenia ożywionego bytu kobiecego wysiłkiem ludzkim – problematyka ta sięga korzeni kultury europejskiej, w szczególności mitu o Pigmalionie i Galatei, wiąże się z legendą o mechanicznej dziewczynce stworzonej przez Kartezjusza, a szczególną popularnością zaczęła się cieszyć w dziewiętnastowiecznej literaturze, czego dowodem oraz jednym z najpełniejszych wyrazów jest Ewa jutra. Istotne znaczenie dla rozwoju koncepcji sztucznego człowieka miała też filozofia, zwłaszcza mechanicyzm Juliena Offraya de la Mettriego – w artykule zwraca się jednak uwagę na to, że tytuł jego głównego dzieła, Człowiek maszyna, jest często pojmowany zbyt dosłownie. W dalszej, analitycznej części rozważań, wskazane zostają istotne pęknięcia ujawniające się w wizji andreidy stworzonej przez Villiersa d’Isle-Adama, w tym zwłaszcza problem tego, czy akt ten dokonał się wyłącznie za pomocą sił nauki, czy też miał charakter nadprzyrodzony, a także jakie znaczenie w całości fabuły, a zwłaszcza w zakończeniu, ma obecność Boga i jego sprawiedliwości bądź też ich brak.