Fantastyka naukowa jako bajka? Rozważania nad Bajkami robotów Stanisława Lema

This paper deals with Lem’s Fables for Robots and sheds some light on the genological interplay between science fiction and fairy tale. Its aim is to show to what extent a key feature of fairy tales like magic is transformed within the framework of science fiction. Lem depicts peculiarities of technological civilisation (Gotthard Günther). By referring to the fairy tale Lem draws the attention to the non-technological background in this civilisation, namely the desires and aspirations on which technologies as well as social order are based on. In this interconnection of desire and technology lies the core of Lem’s literary synthesis of fairy tale and science fiction. This synthesis is contextualised on the basis of Lem’s own theoretical works, related discussions of magic in technology (Norbert Wiener, Arthur C. Clarke), and Max Horkheimer’s critical reassessment of modern rationality.

Artykuł traktuje o Bajkach robotów i rzuca światło na wzajemne oddziaływanie fantastyki naukowej i bajki, jednocześnie zamierza pokazać, do jakiego stopnia cecha tak charakterystyczna dla bajki jak magia została przerobiona w ramach fantastyki naukowej. Lem przedstawia osobliwości cywilizacji technologicznej (Gotthard Günther). Nawiązując to bajki Lem zwraca uwagę na nietechnologiczne tło tejże cywilizacji, a mianowicie pragnienia oraz intencje, które leżą u podstaw zarówno technologii jak i porządku społecznemu. W połączeniu pragnienia i technologii tkwi sęk w lemowskiej literackiej syntezy bajki z fantastyką naukową. Synteza ta jest skontekstualizowana na podstawie utworów teoretycznych Lema, związanych z nimi dyskusji dotyczących magii w technologii (Norbert Wiener, Arthur C. Clarke) oraz krytyki racjonalności nowoczesnej przez Maxa Horkheimera.