„Inny świat”, „kraina zeków” i… „martwy dom”

In this paper, I try to indicate common ground in the two largest literary works devoted to Soviet camps preceding Solzhenitsyn’s The Gulag Archipelago, namely, A Journey to the Land of the Zeks by Julius Margolin and A World Apart by Gustaw Herling-Grudziński. These two books have gained such status in Western literary studies, but in Poland, however, literature researchers have not yet undertaken any important research on Margolin’s work. Both authors and their works have a lot in common: Margolin and Herling were in the same camp complex (Kargopollag); they both undertook a hunger strike in order to obtain their release from the camp and described it in their works, and both treated their works as one of the instruments for fighting against this inhuman system. Finally, they both read Dostoyevsky’s The House of the Dead in the Soviet camp, and this reading significantly shaped their understanding of the fate of the labour camp and its consequences.

W prezentowanym szkicu próbuję wskazać wspólne płaszczyzny w dwóch największych dziełach łagrowych poprzedzających Archipelag GUŁag Sołżenicyna: Podróż do krainy zeków Juliusa Margolina i Inny świat Gustawa Herlinga-Grudzińskiego. Taki właśnie status w zachodnich badaniach historycznoliterackich zyskały te dwie książki. W Polsce dzieło Margolina nie doczekało na razie ważnych i godnych go badań. Obu twórców i ich dzieła łączy wiele wspólnego. Margolin i Herling przebywali w tym samym kompleksie obozów (Kargopolłag); nie doczekawszy zwolnienia z łagru, obaj podjęli głodówkę protestacyjną i opisali ją w swych dziełach. Obaj traktowali swoje dzieła jako jeden z instrumentów walki z nieludzkim systemem. Obaj wreszcie przeczytali w łagrze Zapiski z martwego domu Dostojewskiego i lektura ta w istotny sposób kształtowała ich rozumienie łagrowego losu i jego konsekwencji.