Kapucyni prowincji polskiej wobec wydarzeń lat 1914-1921

The attitude of Capuchins from Polish province towards the events between1914 and 1921 The article presents political and domestic situation of the Polish province of the Order of Friars Minor Capuchin between 1914 and 1921. The province witnessed a generational change of guard: friars remembering the secularization of monasteries conducted by Czar authorities in 1864 passed on and were replaced by friars accepted to the order after the tolerance decree of 1905. The number of monasteries increased to four: two old ones in Nowe Miasto nad Pilicą and Łomża, and two newly recovered in Warsaw (in 1918) and Lublin (in 1919). A breakthrough event was the visit by Eligiusz Jensen, the general definitor. Since the definitor ordered the return to old monastery practices, which were neglected after the secularization of 1864, for many friars this was equivalent to regaining independence by Poland. The definitor, in accordance with the requirements of the contemporary law of the order, reduced the Polish province to the rank of a commissariat, since it did not have the required number of friars, and changed its name from “Polish” to “Warsaw”, because another department of the order, the Kraków commissariat, was also within the borders of independent Poland. The only Capuchin who actively participated in the efforts for regaining Polish independence was Wiator Rytel (1883-1942). Other friars, focused on recovering old monasteries, could not take part in these actions.

W artykule zostały przedstawione warunki polityczne i wewnętrzne, w jakich znalazła się polska prowincja Zakonu Braci Mniejszych Kapucynów w latach 1914-1921. W prowincji nastąpiła w tych latach wymiana stanu personalnego: zmarli zakonnicy, którzy pamiętali kasatę klasztorów przeprowadzoną przez carat w 1864 r., a ich miejsce zajęli nowi, przyjęci do zakonu po ukazie tolerancyjnym z 1905 r. Liczba klasztorów wzrosła do czterech: do dwóch istniejących, w Nowym Mieście nad Pilicą i w Łomży, doszły odzyskane dawne klasztory, mianowicie w Warszawie (odzyskany w 1918 r.) i w Lublinie (odzyskany w 1919 r.). Przełomowe znaczenie miała wizytacja przeprowadzona przez definitora generalnego, Eligiusza Jensena. Ponieważ wizytator nakazał przywrócić dawne praktyki zakonne, zaniedbane po kasacie z 1864 r., dla wielu zakonników powrót do tych praktyk stał się równoznaczny z odzyskaniem niepodległości przez Polskę. Wizytator, w myśl wymagań ówczesnego prawa zakonnego, zredukował prowincję polską do rangi komisariatu, ponieważ nie miała wymaganej liczby zakonników, ponadto zmienił jej nazwę z „polska”, na „warszawska”, gdyż w granicach odrodzonej Rzeczypospolitej znalazła się też druga jednostka kapucynów – komisariat krakowski. Jedynym kapucynem, który wprost włączył się w działalność na rzecz odzyskania niepodległości Polski, był o. Wiator Rytel (1883-1942). Inni zakonnicy, zajęci odzyskaniem i obsadzeniem dawnych klasztorów, nie mogli sobie pozwolić na takie zaangażowanie.