On the role of art in overcoming cognitive obstacles from the perspective of philosophical esthetics

Sztuka jako szczególna forma poznania świata rozważana jest w artykule przy użyciu kategorii przeszkody poznawczej w rozumieniu Gastona Bachelarda i Henri Bergsona. Analizowane są dwa aspekty tego zagadnienia. Pierwszy dotyczy sytuacji, w której sztuka ułatwia pokonywanie obcości i pomaga w przełamywaniu oporu wobec tego, co nieznane. W drugim ujęciu, przedmiotem refleksji są okoliczności, w których sztuka staje się przeszkodą poznawczą. Osią spajającą są charakterystyczne dla nowoczesności propozycje rozwiązania klasycznego problemu niedostępności poznania pojęciowego do indywidualności tego, co poznawane. Obszar badań wyznacza tradycja epistemologiczna w estetyce filozoficznej wiodąca od Alexandra G. Baumgartena i kontynuowana w dwu nurtach: fenomenologii i hermeneutyce. Analizy koncentrują się na wątkach konfliktu poznawczego w tych koncepcjach doświadczenia estetycznego, które przekraczają dwubiegunowe strategie mitu estetyczności, ale nie dokonują epistemologicznego „cięcia” i poszukują nowych strategii w rozumieniu poznania estetycznego. Istotną kwestią jest próba odpowiedzi na pytanie: jakie są poznawcze możliwości i przeszkody w prowadzeniu tego typu badań i jaki wpływ mają na nie nauki neurobiologiczne i nowoczesne technologie. Artykuł kończy glosa o transformacyjnym doświadczeniu w sztuce na przykładach z dwu ostatnich wystaw na Weneckim Biennale Architektury (2023) i Biennale Sztuki (2024).

Art as a special form of cognizing the world is examined in the present study using the category of cognitive obstacle as defined by Gaston Bachelard and Henri Bergson. Two aspects of the problem are analyzed. The first concerns the situation in which art facilitates overcoming foreignness (strangeness) and helps surmount resistance to the unknown. In the other aspect, the object of reflection is the circumstances in which art becomes a cognitive obstacle. The uniting pivot is proposals, characteristic of modernity, for solving the classical problem of the inaccessibility of conceptual cognition to the individuality of that which is being cognized. The area of research is defined by the epistemological tradition in philosophical esthetics starting from Alexander G. Baumgarten and continued in two trends: phenomenology and hermeneutics. Analyses focus on the themes of conceptual conflict in the conceptions of esthetic experience that go beyond the bipolar strategies of the myth of the esthetic but do not make an epistemological ‘cut’ and seek new strategies for understanding esthetic cognition. A vital issue is an attempt to answer the question: What are the cognitive possibilities and obstacles in conducting research of this type and what influence is exerted on them by neurobiological sciences and advanced technologies? The paper ends with a gloss about transformative experience in art based on examples from two latest exhibitions at the Architecture Biennale in Venice (2023) and the Venice Biennale of Art (2024).