Kontrola interpretacji i interpelacja podmiotów. Możliwości zastosowania Krytycznej Analizy Dyskursu w badaniu podręczników szkolnych

The first aim of this paper is to present opportunities arising from the use of the critical paradigm (particularly Critical Discourse Analysis, CDA) in textbook research. The second aim is to present an example of research that uses the method and theory of Norman Fairclough’s CDA to analyse lower-secondary school social science textbooks. The main notions used in the research are interpretation control and Fairclough’s interpellation of subjects in discourse. The results show that the discursive and linguistic mechanisms applied in the material examined are used to legitimise and justify the representations of the social reality constructed in the textbooks and to reduce the potential for ambivalent interpretations of the knowledge presented. The CDA perspective allows for the discovery of the means by which the aforementioned effects are produced. English translation: Anna Moroz-Darska Modernisation of the journal's operations and translation into the English language of articles published in Ars Educandi in 2012-2017 were financed with funds from the Ministry of Science and Higher Education as a part of the task Science Promotion Activity (pl. DUN). The task ‘The implementation of the editorial module on the platform of Uniwersyteckie Czasopisma Naukowe – a system facilitating the editing and management of the academic journal Ars Educandi‘ was financed as a part of contract 661/P-DUN/2018 of 12.06.2018 from funds of the Ministry of Science and Higher Education designated for the promotion of science. The task ‘The creation of a modern online version of the academic journal Ars Educandi through the implementation of the publication module on the platform of Uniwersyteckie Czasopisma Naukowe and the handling of international indexing databases’ was financed as a part of contract 661/P-DUN/2018 of 12.06.2018 from funds of the Ministry of Science and Higher Education designated for the promotion of science. The task ‘Preparation of the English language version of the last 6 annual issues (2012-2017) of the academic journal Ars Educandi and their publication online’ was financed as a part of contract 661/P-DUN/2018 of 12.06.2018 from funds of the Ministry of Science and Higher Education designated for the promotion of science.

Pierwszym celem tego artykułu jest przedstawienie możliwości wynikających z zastosowania krytycznego paradygmatu (w szczególności Krytyczna analiza dyskursu, CDA) w badaniach podręcznika. Drugim celem jest przedstawienie przykładu badań wykorzystujących metodę i teorię CDA Normana Fairclougha do analizy podręczników do wiedzy o społeczeństwie w gimnazjum. Główne pojęcia stosowane w badaniu to kontrola interpretacji i interpelacja Fairclougha w dyskursie. Wyniki pokazują, że dyskurs i mechanizmy językowe wykorzystywane w badanym materiale są wykorzystywane do legitymizacji i uzasadniania przedstawionych w podręcznikach reprezentacji rzeczywistości społecznej oraz do zmniejszenia możliwości ambiwalentnej interpretacji przedstawionej wiedzy. Perspektywa CDA pozwala na odkrycie środków, za pomocą których wytwarzane są wyżej wymienione efekty. Tłumaczenie na język angielski: Anna Moroz-Darska Modernizacja działania Czasopisma oraz tłumaczenia na język angielski artykułów Ars Educandi na lata 2012-2017 zostały sfinansowane ze środków Ministerstwa Nauki i Szkolnictwa Wyższego z zadania Działalności Upowszechniającej Naukę (DUN). Zadanie: Wdrożenie modułu redakcyjnego na platformie Uniwersyteckich Czasopism Naukowych - systemu wspomagającego redagowanie i zarządzanie czasopismem naukowym Ars Educandi sfinansowano w ramach umowy 661/P-DUN/2018 z dnia 12.06.2018 ze środków Ministra Nauki i Szkolnictwa Wyższego przeznaczonych na działalność upowszechniającą naukę. Zadanie: Stworzenie nowoczesnej wersji on-line czasopisma Ars Educandi przez wdrożenie modułu publikacyjnego na platformie Uniwersyteckich Czasopism Naukowych oraz obsługę międzynarodowych baz indeksacyjnych sfinansowano w ramach umowy 661/P-DUN/2018 z dnia 12.06.2018 ze środków Ministra Nauki i Szkolnictwa Wyższego przeznaczonych na działalność upowszechniającą naukę. Zadanie: Przygotowanie anglojęzycznej wersji ostatnich 6 roczników (2012-2017) czasopisma naukowego Ars Educandi i ich wydanie w wersji online sfinansowano w ramach umowy 661/P-DUN/2018 z dnia 12.06.2018 ze środków Ministra Nauki i Szkolnictwa Wyższego przeznaczonych na działalność upowszechniającą naukę.