В статье рассматривается способ представления истории Латвии ХХ века в романе Елены Катишонок «Когда уходит человек» (2011). Хотя название страны или города, в котором происходит действие, в романе не указывется, их можно определить по многочисленным маркерам, в основном топографическим. В центр повествования автор поместил рассказ об одном доме и его обитателях. Каждый из героев переживает свои радости и печали, а их отдельные истории перекликаются с историей Латвии 1927–1991 годов. История Латвии XX века показана с точки зрения персонифицированного дома, но следует подчеркнуть, что это частная, альтернативная история, противоположная официальной, идеологизированной версии. История страны отражена в судьбах отдельных людей, на страницах произведения мы не найдем подробной информации об исторических событиях, рассуждений о государственной политике; на первый план выходит частное, личное восприятие фактов, психологически обоснованное и почти всегда неоднозначное. Различные периоды истории Латвии показаны через изменения в функционировании дома, а границы эпох отмечены заселением квартир новыми жильцами и выездом или гибелью предыдущих. При этом люди разных национальностей меняют свой статус: после периода гармоничного сосуществования наступают времена угнетения, когда они оказываются представителями доминирующей или подчиненной нации. Финал произведения наводит на мысль, что это роман об утрате: открытая, толерантная страна межвоенного периода не вернется даже после обретения независимости в 1991 году. Катишонок, представляя историю Латвии с частной точки зрения представителей разных народов, позволяет понять их опыт и сегодняшние последствия этого опыта. Осознание травмы утраты дает возможность воссоздать логику событий, что приводит к изменению оценки несуществующего целого.
The article discusses the depiction of the history of Latvia of the twentieth century in Yelena Katishonok’s novel Kogda ukhodit chelovek (2011). Although the work does not mention the name of the country or the city in which the action of the novel is set, it can nevertheless be recognised by numerous markers, mainly topographical ones. At the centre of the narrative the author has placed the story of one house and its inhabitants. Each of the characters experiences their joys and sorrows, and their individual fates are superimposed on the history of Latvia between 1927 and 1991. This is a novel about loss: the welcoming, tolerant state of the interwar period will not return, even after the restoration of independence in 1991.
W artykule omówiony został sposób przedstawienia dziejów Łotwy XX wieku w powieści Jeleny Katiszonok Когда уходит человек (2011). Wprawdzie w utworze nie pojawia się nazwa państwa ani miasta, w którym umieszczona jest akcja utworu, ale można je rozpoznać po licznych markerach, głównie topograficznych. W centrum narracji autorka umieściła dzieje jednego domu i jego mieszkańców. Każdy z bohaterów przeżywa swoje radości i smutki, a na ich indywidualne losy nakłada się historia Łotwy w latach 1927–1991. Dzieje Łotwy XX wieku pokazane są z perspektywy upersonifikowanego domu, jednak należy podkreślić, że jest to prywatna, alternatywna historia, przeciwstawiona wersji oficjalnej, ideologizowanej. Historia kraju odzwierciedlona jest w losach zwykłych ludzi, na stronach utworu nie znajdziemy szczegółowych informacji o wydarzeniach dziejowych, rozważań o polityce państwa, a na plan pierwszy wychodzi prywatny, osobisty odbiór faktów, uzasadniony psychologicznie i prawie zawsze niejednoznaczny. Kolejne etapy historyczne Łotwy ukazane są poprzez zmiany w funkcjonowaniu domu, a granice epok wyznaczają zasiedlenia lokali przez nowych mieszkańców oraz wysiedlenia czy śmierć poprzednich. Jednocześnie przedstawiciele różnych narodowości zmieniają swój status: po okresie harmonijnego współistnienia nadchodzą czasy opresji, kiedy stają się oni przedstawicielami nacji dominującej lub zdominowanej. Zakończenie utworu sugeruje, że jest to powieść o stracie: otwarte na innych, tolerancyjne państwo z okresu międzywojennego już nie powróci, nawet po odzyskaniu niepodległości w 1991 roku. Katiszonok, przedstawiając historię Łotwy z prywatnego punktu widzenia reprezentantów różnych narodów, pozwala zrozumieć ich doświadczenia i teraźniejsze konsekwencje tych doświadczeń. Uświadomienie traumy straty umożliwia odtworzenie logiki wydarzeń, co prowadzi do zmiany oceny nieistniejącej już całości.
