Trauma czy raj utracony? Reminiscencje okresu PRL w powieści Ono Doroty Terakowskiej

This article is an attempt to describe the ways in which the past – the especially Polish People’s Republic (Polska Rzeczpospolita Ludowa – PRL) – performs in the memory of the protagonists of Dorota Terakowska’s novel Ono. Teresa, Jan and Irena vary in both perceiving those realities and passing these memories on to their descendants. After discussing different types of the memory of PRL and describing them using the concept of trauma the author focuses on Ewa – the main protagonist of the book in question. She has to deal with her own trauma, which is a consequence of rape. Shedding light on this motif enables one to see that Terakowska used fictional situations to voice some serious observations concerning the real problem of sexual assault and its social perception. Those remarks are supplemented with autobiographicalelement provided by parallel reading of Ono and Guma do żucia (Terakowska’s autobiographical quasi­‍‑political text).

Artykuł stanowi próbę opisania sposobów funkcjonowania przeszłości w pamięci bohaterów powieści Ono Doroty Terakowskiej, zwłaszcza postrzegania przez nich czasów Polskiej Rzeczpospolitej Ludowej. Wydarzenia z tego okresu pozostały głęboko zakorzenione w ich świadomości, jednak Teresa, Jan oraz Irena diametralnie różnią się sposobem zarówno postrzegania ówczesnej rzeczywistości, jak i przekazywania swych wspomnień innym. Po scharakteryzowaniu właściwych tym postaciom typów pamięci PRL oraz omówieniu ich przy użyciu kategorii traumy uwaga zostaje przeniesiona na Ewę – główną bohaterkę książki, która musi mierzyć się ze swoją własną traumą, jaką stanowi gwałt. Interpretacja tego wątku pozwala m.in. pokazać, że fikcyjne wydarzenia pisarka wykorzystała, by wypowiedzieć ważne prawdy dotyczące przemocy o charakterze seksualnym, a szczególnie jej społecznego postrzegania. Rozważania dotyczące (traumatycznej) przeszłości zostają uzupełnione o wątek autobiograficzny, co umożliwia paralelna lektura Ono oraz quasi‑politycznego, autobiograficznego utworu Terakowskiej, zatytułowanegoGuma do żucia.