Motyw papugi w mozaikowej dekoracji kościoła św. Apostołów w Madabie (578‑579)

A parrot is one of the most frequently depicted birds in Roman and Late Antique art and it becomes particularly popular in the fifth to sixth centuries in the area of Syro-Palestine. In the Church of the Holy Apostles in Madaba from 578-579, dozens of representations of parrots create a pattern covering the surface of the mosaic floor in the nave, with a medallion depicting the personification of the sea, Thalassa, in the centre. The article attempts to answer the question of the significance of the parrot motif in this particular church and the reason for its popularity in Late Antique art in general. The first part of the article presents parallels for a composition based on the recurring parrot motif found in houses, synagogues and churches in the period under discussion. The second part of the article analyses the written sources relating to this bird, as well as its earlier representations in Greco-Roman art, which allows to understand the network of associations that the parrot evoked. On this basis, it is possible to conclude that the parrot was an integral part of a visual language expressing concepts related to prosperity, the richness of nature and its cyclical rebirth, 'paradisiacal' gardens, and bliss. The contexts in which the parrot is mentioned in Christian texts suggest that it may have been part of iconographic programmes proclaiming the praise of the created world and the power of the Creator.

Papuga jest jednym z najczęściej ukazywanych w sztuce rzymskiej i późnoantycznej ptaków, a szczególnie popularna staje się w V-VI w. na obszarze Syropalestyny. W kościele św. Apostołów w Madabie z 578-579 r. kilkadziesiąt przedstawień papug tworzy wzór pokrywający powierzchnię mozaikowej posadzki w nawie głównej, a na ich tle, w centrum, widnieje medalion z personifikacją morza, Thalassą. Artykuł stanowi próbę odpowiedzi na pytanie o znaczenie motywu papugi w tym konkretnym kościele i przyczynę jego popularności w sztuce późnoantycznej w ogóle. W pierwszej części artykuł zaprezentowane są analogie dla kompozycji opartej na powtarzającym się motywie papugi, występujące w omawianym okresie w domach, synagogach i kościołach. Druga część artykułu zawiera analizę źródeł pisanych odnoszących się do tego ptaka, a także jego wcześniejszych przedstawień w sztuce grecko-rzymskiej, które pozwalają zrozumieć sieć skojarzeń, jakie wywoływała papuga. Na tej podstawie można stwierdzić, że papuga stanowiła nieodłączną część języka wizualnego wyrażającego koncepcje związane z dobrobytem, bogactwem natury i jej cyklicznym odradzaniem się, „rajskimi” ogrodami, błogostanem. Konteksty, w jakich wzmiankuje się papugę w tekstach chrześcijańskich, pozwalają przypuszczać, że mogła być elementem programów ikonograficznych głoszących pochwałę stworzonego świata i potęgę Stwórcy.