Preserving the whole theological system: Maximus the Confessor’s dyothelitism as a bulwark for trinitarian theology, christology, and soteriology

Niniejszy artykuł analizuje myśl Maksyma Wyznawcy dotyczącą palącego problemu jego czasów, a mianowicie zagrożenia stwarzanego przez monotele­tyzm i monenergizm. Jakie było teologiczne ryzyko dla ortodoksji, i jak on je po­strzegał, skoro stawił tak mocny opór wobec cesarskich prób doktrynalnego kom­promisu? Autor w pierwszej części artykułu omawia zagadnienie sposobu zjedno­czenia we wcieleniu i przybrania natury ludzkiej, w tym ludzkiej woli i ludzkiego działania. Maksym Wyznawca potrafi bronić prawowierności Ojców, zwłaszcza Grzegorza z Nazjanzu, Cyryla Aleksandryjskiego i Dionizego, także w kontek­ście interpretacji różnych ¢por…ai przez swoich przeciwników. W drugiej części artykułu przeanalizowano ujęcie heterodoksji w ogólności przez Maksyma i jego końcowy wniosek, a mianowicie, że postrzeganie zjednoczenia natur w Jezusie Chrystusie – pozbawiając Go natury Boskiej z jednej strony oraz prawdziwej na­tury ludzkiej z drugiej – ostatecznie zniszczy wszystko w teologii. Chrystus nie może zbawiać lub przebóstwiać człowieka, skoro sam nie jest już jak człowiek. Zamiast tego, Chrystus stał się swego rodzaju tertium quid, ani samym Bogiem, ani samym człowiekiem, jednym ruchem rozwikłując teologię trynitarną, chry­stologię i soteriologię. W sekcji końcowej autor pokrótce rozważa bezpośrednie skutki wynikłe z męczeństwa Maksyma, w tym kwestię dziwnego braku wzmia­nek o nim w tekstach Soboru Konstantynopoliatńskiego III. Wreszcie, autor od­nosi się do Maksyma w kontekście naszych czasów, podejmując zwłaszcza nas­tępujące zagadnienie: jak jego teologia, powstała w VII wieku, może być swego rodzaju odpowiedzią na niektóre trudności post-oświeceniowej nowoczesności.

This paper examines Maximus the Confessor’s thought concerning the pressing urgency of his day, namely, the threat posed by monothelitism and monenergism. What were the theological stakes, as he saw them, for orthodoxy that prompted such stark resistance to imperial attempts at a doctrinal compromise? The paper focuses first on the mode of union in the Incarnation and the manner of the assump­tion of the human nature, including a human will and a human operation. Maximus also manages to rescue orthodoxy’s fathers, especially Gregory Nazianzen, Cyril of Alexandria, and Dionysius and from his opponents’ interpretations of various ¢por…ai. The second section considers Maximus’s presentation of the synthetic heterodoxy and its inevitable result, namely that one composite will in Jesus Christ – in isolating Christ from the Godhead on the one hand and from true humanity on the other – ultimately destroys all of theology. How can Christ save or divinize man if he is no longer like man? He cannot, says Maximus. Instead, Christ would become a sort of tertium quid, neither God nor man, in one movement unraveling Trinitarian theology, Christology, and soteriology. The concluding section briefly considers the immediate impact of Maximus from his martyrdom, including the matter of Constantinople III’s strange failure to mention Maximus in the conciliar text. Finally, this section explores Maximus in our own time, especially how the theology that developed in the seventh century through Maximus is a sort of an­swer to some of the difficulties of post-Enlightenment modernity.