Polishness as a Superior Value in the Social Activism of Erazm Józef Jerzmanowski

„Polski Nobel”, „polski baron”, „ten, który oświetlił Amerykę”, to tyl­ko niektóre z przydomków nadawanych Erazmowi Jerzmanowskie­mu (1844-1909) – uczestnikowi powstania styczniowego, polskiemu emigrantowi, wynalazcy, biznesmenowi i filantropowi. Jerzmanow­ski, uzyskując wysoką pozycję w świecie amerykańskiego biznesu lat 80. i 90. XIX stulecia (jedyny Polak na ówczesnej liście największych milionerów amerykańskich), realizował ideały pozytywistycznej pra­cy u podstaw i poświęcił się szerokiej działalności filantropijnej oraz społecznej skierowanej zarówno do amerykańskiej Polonii, jak i pozo­stających pod zaborami rodaków. Jej ukoronowaniem stała się funda­cja nagrody porównywanej z fundacją Alfreda Nobla (laureatami byli m.in. Henryk Sienkiewicz, Ignacy Jan Paderewski). Wartością nad­rzędną w prowadzonych przez niego działaniach była praca na rzecz podniesienia poziomu ekonomicznego, kulturalnego i naukowego polskiego społeczeństwa, a poprzez to doprowadzenie w przyszłości do odzyskania przez Polskę niepodległości.

The “Polish Nobel,” “Polish baron,” and “the one that illuminated America,” are just some of the nicknames given to Erazm Jerzmanow­ski (1844-1909), participant of the January Uprising, a Polish migrant, inventor, businessman and philanthropist. Jerzmanowski obtained a high position in the world of American business of the 1880s and 1890s. He was the only Pole on the list of the top American million­aires of the time. He realized positivist ideals of grassroots work and devoted himself to a wide array of social and philanthropic activities addressed both to the American Polonia and the Poles under occupa­tion. His crowning achievement was the establishment of the awards which were compared to the Alfred Nobel Foundation (the laureates included Henryk Sienkiewicz and Ignacy Jan Paderewski). The over­riding value in his activities was his work for the economic, cultural and scientific improvement of the Polish society which was intended to lead to the restoration of Poland’s independence.