Hard to explain? – rozumowania abdukcyjne w prawniczych wnioskowaniach o faktach

The purpose of the article is to apply the concept of abductive reasoning in the description and evaluation of legal inferences about facts. The reflection is conducted in the field of philosophy of law and methodology of science. Based on a critical analysis of the literature I present both Charles Sanders Peirce’s inferential theory of abduction and Peter Lipton’s ‘inference to the best explanation’ (IBE) theory. In colloquial philosophical discourse those terms are sometimes used interchangeably. I argue that, although it is a significant simplification, IBE in principle fits into the broad meaning of abduction which I adopt in the present article. Using the work of Mariusz Urbański and Atocha Aliseda I apply IBE to the explanatory-deductive model of abduction. I utilize abduction understood in this way in the field of law. Based on the review of Polish philosophical and legal literature and the results obtained from the LEX database I show that the concept of abduction is unpopular in the legal doctrine. The main thesis is that abduction in the broad sense offers a significant value added in the description of non-deductive inferences and provides more precise criteria for assessing the quality of reasoning than concepts existing in Polish legal doctrine regarding non-deductive inferences. In the same time it exhibits essential features of those concepts. The analysis allows to examine and determine the relationship between the theories of abduction, IBE and the concepts found in Polish philosophical literature and legal doctrine. Its conclusions allow to introduce these new concepts into the philosophical and legal debate and – also – to describe and evaluate legal non-deductive inferences about facts in a more plausible way. The result gives hope for the methodological strengthening of both the process of making factual findings and the assessment of evidence.

Celem niniejszego tekstu jest zastosowanie koncepcji rozumowań abdukcyjnych do opisu oraz oceny prawniczych wnioskowań o faktach. Refleksja prowadzona jest na gruncie filozofii prawa oraz ogólnej metodologii nauk. W oparciu o krytyczną analizę literatury przedstawiam inferencyjną teorię abdukcji Charlesa Sandersa Peirce’a oraz tzw. zasadę „wnioskowania do najlepszego wyjaśnienia” (IBE) w jej współczesnym ujęciu, bazującym na pracy Petera Liptona, która niekiedy w potocznym dyskursie filozoficznym utożsamiana jest z abdukcją. Argumentuję, że choć używanie obu pojęć zamiennie jest istotnym uproszczeniem, IBE zasadniczo daje się wpisać w szerokie rozumienie abdukcji, które przyjmuję w niniejszym tekście. Korzystając z pracy Mariusza Urbańskiego i Atochy Alisedy charakteryzuję IBE w ramach eksplanacyjno-dedukcyjnego modelu abdukcji. Tak rozumianą abdukcję postuluję wykorzystać na gruncie prawniczym. Na podstawie przeglądu literatury filozoficznej, prawniczej, oraz wyników uzyskanych z bazy LEX – wykazuję, że koncepcja abdukcji jest w doktrynie prawniczej niepopularna. Rozumowania tego rodzaju opisywane są zwykle jako „redukcja”, „indukcja” bądź „wyjaśnianie” (koncepcje te określam „koncepcjami zastanymi”). Zasadnicza teza artykułu jest następująca: szeroko rozumiana abdukcja oferuje istotną wartość dodaną w zakresie opisu i oceny wnioskowań zawodnych w stosunku do koncepcji zastanych, jednocześnie zawierając ich kluczowe elementy. Przeprowadzona analiza pozwala zbadać i określić relacje między funkcjonującymi w literaturze światowej teoriami abdukcji oraz IBE a koncepcjami przyjmowanymi w polskiej literaturze filozoficznej i – czerpiącej z niej – doktrynie prawniczej. Wprowadza ona nowe koncepcje – abdukcję i IBE („abdukcję w szerokim rozumieniu”) na grunt debaty filozoficzno-prawnej, umożliwiając opis i ocenę jakości prawniczych wnioskowań zawodnych z użyciem nowych narzędzi teoretycznych. Rezultat tej aplikacji daje nadzieję na metodologiczne wzmocnienie zarówno procesu dokonywania ustaleń faktycznych, jak i oceny dowodów zgodnie z art. 7 k.p.k.; art. 233 k.p.c. i art. 80 k.p.a.