Strukturalne uwarunkowania postawy nieufności w wykonywaniu roli zawodowej przez przedstawicieli wybranych prawniczych zawodów zaufania publicznego

In the article, I try to show that legal dualism provides a conceptual grid for the analysis of the crisis of the rule of law. In demonstrating this, I first introduce the concept of legal dualism and then present autocratic legalism and abusive judicial review in its light. Two variants of the conceptual framework of legal dualism are suitable for describing and explaining these forms of governance. They present legal dualism as a) an instrumental action of „the main actors” in public life, and b) a social attitude that lacks a cultural imperative that allows citizens to identify with the law. Two main conclusions can be drawn from the article’s findings. First, autocratic legalism and abusive judicial review are based on the instrumentalization of the rule of law as a political ideal. Second, legal dualism as a social stance indicates that insufficient consideration of the social dimension of law has made it easier for political centres to challenge the liberal vision of the rule of law, presented by its opponents as the rule of lawyers, the social elite. A response to the charge of alienating the law in different configurations (political constitutionalism versus legal constitutionalism) is the idea of inclusivity, which can be expressed in different theoretical languages. The context for the conclusions of the article is the constitutional crisis, which is also present in the Polish legal order The empirical documentation does not determine the research methodology in the presented article. I pursue in it an approach that can be attributed to the social theory of law (B.Z. Tamanaha).

Celem artykułu jest zwrócenie uwagi na uwarunkowania, które mogą sprzyjać postawie nieufności w wykonywaniu roli zawodowej przez przedstawicieli wybranych prawniczych zawodów zaufania publicznego. Dyskurs prawniczy dotyczący zaufania zakłada jego kierunek przebiegający od jednostek jako podmiotów ufających do przedstawicieli prawniczych zawodów zaufania publicznego jako adresatów zaufania. Przedmiotem zainteresowania artykułu są sytuacje, w których ten kierunek jest odwrócony tzn. wskazani przedstawiciele zajmują postawę zaufania lub nieufności. W przypadku pełnomocników przedmiotem analizy jest postawa zaufania/nieufności wobec przeciwnika procesowego, sądu oraz własnego klienta. Analiza polega na stosowaniu formułowanych w literaturze przedmiotu definicji zaufania, nieufności oraz ich stopni do niejednokrotnie normatywnie wyznaczonych sytuacji. Tak jest w przypadku sporu sądowego. Można ją bowiem uznać za strukturalny czynnik wpływający na zachowywanie jakiejś formy nieufności. Nieufność profesjonalnego pełnomocnika wobec swojego przeciwnika ma strukturalny charakter również w tym sensie, że dotyczy z pewnością roli, ale nie musi dotyczyć konkretnego człowieka tę rolę wykonującego. Zaufanie prawników do sądów jest uwarunkowane ich profesjonalnym doświadczeniem, jednak w tym zakresie potrzebne są badania empiryczne w tej grupie zawodowej. Trzecią kategorią adresatów zaufania/nieufności prawników są ich klienci. Stosunek ten ma charakter ograniczonego zaufania z powodu nieprzewidywalności mocodawców, ich braku umiejętności wyodrębniania faktów prawnie relewantnych, ale również świadomej niechęci do ujawniania wszystkich okoliczności sprawy. Ostatnia część artykułu analizuje w jakim stopniu można przedstawiać rolę sędziego jako podmiotu nieufnego. Obok postulatu krytycyzmu poznawczego artykuł próbuje wyjaśniać postawę formalizmu procesowego właśnie ograniczoną nieufnością. Spodziewaną wartością przedstawionych ustaleń może być wprowadzenie do badań empirycznych weryfikujących hipotezę, że praktyka prawnicza, a zwłaszcza sądowa stanowi socjalizację do nieufności.