W uścisku „łaskawej melancholii”. Przypadki pisarzy kresowych

The article deals with an insufficiently recognised aspect of Eastern Borderland melancholy. Selected texts by three authors – Czesław Miłosz, Tadeusz Konwicki, Zbigniew Żakiewicz – demonstrate that Eastern Borderland melancholy possesses a bright side and is a phenomenon much more complex than merely a longing for the lost land of our childhood or a collective manner of experiencing trauma. The titular melancholy discloses also features of its modern counterpart, which appears as the subject’s reaction to a rapidly changing world. Eastern Borderlands belonged to a universe of the pre-modern world, while the melancholy “I” of Borderland literature interiorised its loss and thus ensured refuge for the most valuable objects of an obliterated world. It was in post-war Borderland literature that multilingualism came into being, the Other returned, and a non-normative Polish language reversing Polish identity made itself known.

Artykuł traktuje o niedostatecznie rozpoznanej stronie kresowej melancholii. Wybrane teksty trzech pisarzy, Czesława Miłosza, Tadeusza Konwickiego, Zbigniewa Żakiewicza, pokazują, iż melancholia kresowa ma swoją jasną stronę i jest zjawiskiem bardziej złożonym niż tylko tęsknota za utraconym krajem dzieciństwa czy zbiorowym sposobem przeżywania traumy. Wykazuje ona również cechy melancholii nowoczesnej, która pojawia się jako reakcja podmiotu na szybko zmieniający się świat. Kresy przynależały do uniwersum świata przednowoczesnego, a melancholijne Ja literatury kresowej zinterioryzowało jego utratę i tym samym zapewniło schronienie dla najcenniejszych obiektów unicestwionego świata. To w powojennej literaturze kresowej zaistniała wielojęzyczność, nastąpił powrót Innego, ujawniła się nienormatywna polszczyzna nicująca polską tożsamość.