Katastrofa na moment: „Śmierć palmy” Joanny Rajkowskiej

The author offers an interpretation of Joanna Rajkowska’s performance Śmierć palmy (Death of the Palm Tree, 2019) against the backdrop of the visibility of the Anthropocene and genocide and ecocide studies. The primary context here is Dipesh Chakrabarty’s call fundamental for environmental criticism: that the climate crisis should make us rethink the collective historical consciousness and the collective identities it has produced. The article recalls the original idea of Rajkowska’s installation Pozdrowienia z Alej Jerozolimskich (Greetings from Jerusalem Avenue) (to envisage “the void left by the Jews”), the history of its reception (through the prism of middle-class affects), and its numerous subsequent “incarnations” of Alliance or protest. Although the installation appears to have turned from a memorial (the context of the Shoah) into a monument of the Anthropocene (the context of the climate catastrophe), in fact the withering of the palm tree does not invalidate previous meanings but rather shows their intertwining. The performance of the withering of the palm tree was related to the World Environment Day and lasted only about a fortnight, but the installation problematized the entanglements of the Anthropocene throughout its presence.

Autorka proponuje interpretację performansu Śmierć palmy (2019) Joanny Rajkowskiej na tle widoczności antropocenu oraz studiów nad genocydem i ekocydem. Podstawowym kontekstem jest tu fundamentalny dla krytyki środowiskowej postulat Dipesha Chakrabarty’ego, by pod wpływem kryzysu klimatycznego przemyśleć raz jeszcze zbiorową świadomość historyczną i wytwarzane przez nią tożsamości zbiorowe. Artykuł przywołuje pierwotny zamysł instalacji Joanny Rajkowskiej Pozdrowienia z Alej Jerozolimskich (unaocznienie „pustki po Żydach”), historię jej recepcji (przez pryzmat afektów klasy średniej) oraz późniejsze liczne „wcielenia” sojusznicze i protestacyjne. Pozornie instalacja z miejsca pamięci (kontekst Zagłady) zmieniła się w pomnik antropocenu (kontekst katastrofy klimatycznej), faktycznie jednak uschnięcie palmy nie unieważnia poprzednich znaczeń, lecz uwidacznia ich sploty. Performans uschnięcia palmy związany był z obchodami Światowego Dnia Środowiska i trwał zaledwie kilkanaście dni, ale instalacja przez cały czas problematyzowała uwikłania antropocenu.