W artykule zaprezentowano wyniki badań dotyczące znaczenia synergii teologii i estetyki architektury niebieskich cerkwi prawosławnych województwa podlaskiego. Badania zostały przeprowadzone z wykorzystaniem źródeł rękopiśmiennych, literatury przedmiotu, komunikatów prywatnych i źródeł internetowych. Przeprowadzono także inwentaryzacje fotograficzne opracowywanych obiektów sakralnych. Na terenie województwa podlaskiego występuje największa liczba cerkwi prawosławnych w Polsce. Ze względu na dobrą dostępność drewna tereny te są kojarzone z budownictwem drewnianym. Cechą charakterystyczną drewnianych świątyń prawosławnych znajdujących się na analizowanym obszarze jest różnobarwne wykończenie ich elewacji. Kolory mają bogatą symbolikę teologiczną widoczną szczególnie na ikonach. Błękit jest często kojarzony z Bogurodzicą, ale też uniwersalnie z boskością. Opracowaniem objęto 17 cerkwi parafialnych mających obecnie elewacje w kolorze niebieskim w miejscowościach: Augustowo, Bielsk Podlaski, Dubicze Cerkiewne, Koterka, Kożany, Narew, Pasynki, Ploski, Puchły, Podbiele, Rajsk, Rogacze, Saki, Stary Kornin, Suwałki, Szczyty-Dzięciołowo, Werstok oraz cztery obiekty z niebieską elewacją w przeszłości – w Kuraszewie, Maleszach, Milejczycach i Orzeszkowie. Świątynie zostały opisane pod względem daty budowy oraz koloru wykończenia elewacji. Przeważająca część obiektów jest orientowana, ma widoczny z zewnątrz trójpodział wnętrza oraz została wybudowana w konstrukcji zrębowej. Wyjątki od tych reguł zostały ujęte w tekście. Badania wykazały powiązanie niebieskiego koloru elewacji z Matką Bożą i symboliką teologiczną. W przypadku projektowania nowych świątyń należy wziąć pod uwagę zastosowanie niebieskiego koloru zgodnie z przyjętą w Kościele symboliką i tradycją panującą na danym terenie.
The article presents research results regarding the importance of the synergy of theology and aesthetics of the architecture of blue Orthodox churches in the Podlaskie Voivodeship. The research was conducted using manuscript sources, subject literature, private communications and Internet sources. Photographic inventories of the sacred buildings under study were also carried out. The Podlaskie Voivodeship has the largest number of Orthodox churches in Poland. Due to the good availability of wood, these areas are associated with wooden construction. A characteristic feature of wooden Orthodox churches located in the analysed area is the colourful finish of their façades. Colours have rich theological symbolism, especially visible in icons. Blue is often associated with the Theotokos, but also universally with divinity. The study covered 17 parish churches that currently have blue façades in the following towns: Augustowo, Bielsk Podlaski, Dubicze Cerkiewne, Koterka, Kożany, Narew, Pasynki, Ploski, Puchły, Podbiele, Rajsk, Rogacze, Saki, Stary Kornin, Suwałki, Szczyty-Dzięciołowo, Werstok and 4 facilities with blue façades in the past – in Kuraszewo, Malesze, Milejczyce and Orzeszkowo. The churches were described in terms of the date of construction and the colour of the façade finish. The majority of the buildings are oriented, have a tripartite interior visible from the outside and were built in a log construction. Exceptions to these rules are included in the text. Our research has shown a connection between the blue colour of the façade and the Mother of God and theological symbolism. When designing new churches, the use of blue should be taken into account in accordance with the symbolism adopted in the Orthodox Church and the tradition prevailing in a given area.
