Źródła i studnie o znaczeniu kulturowym w regionie świętokrzyskim

The research covered 26 springs and wells of cultural significance and valuable natural values in the Świętokrzyskie Voivodeship. The work was based on field observations, analysis of available literature and source materials, and information obtained from people using the described objects. The current condition of springs and wells and the method of their management, use, and protection are described. Regular reconnaissance and field studies have shown that the analyzed objects are frequently visited for water collection. Changes in springs, wells, and their surroundings were observed in most cases. The best-developed springs include the Spring of Blessed Wincenty Kadłubek in Karwów, the Spring of St. Francis in the ŚPN, the well-spring in Czyżowice and the Spring of St. Andrzej Świerad near Opatowiec, which is a well. In turn, the worst-developed object is “Pod Dębem” near Staszów. The most efficient sources turned out to be Burzący Stok (7.58 dm3·s–1), the spring in Pągowiec in Raków (1.55 dm3·s–1), and the spring in Kapkazy (1.36 dm3·s–1). It was also found that there was a lack of water in the well on the slope of Góra Witosławska and in the Zygmuntowska Well. Selected, urgent protective, and preventive measures were indicated, which, in the authors’ opinion, are necessary to preserve the described objects and associated traditions. In addition, it was recommended that the names of objects be organized.

Badaniami objęto 26 źródeł i studni o znaczeniu kulturowym oraz cennych walorach przyrodniczych, zlokalizowanych w województwie świętokrzyskim. Opracowanie powstało na podstawie obserwacji terenowych, analizy dostępnej literatury i materiałów źródłowych oraz informacji uzyskanych od osób korzystających z opisywanych obiektów. Opisano aktualny stan źródeł i studni, a także przedstawiono i oceniono sposób ich zagospodarowania, użytkowania oraz ochrony. Regularne rekonesanse i badania terenowe wykazały, że analizowane obiekty są często odwiedzane w celu poboru wody. W większości przypadków zaobserwowano zmiany źródeł, studni oraz ich otoczenia. Do najlepiej zagospodarowanych źródeł należą: Źródło bł. Wincentego Kadłubka w Karwowie, Źródło św. Franciszka w ŚPN, studnia-źródło w Czyżowicach oraz Źródło św. Andrzeja Świerada k. Opatowca, które w istocie jest studnią. Z kolei najgorzej zagospodarowanym obiektem jest „Pod Dębem” koło Staszowa. Najbardziej wydajnymi źródłami okazały się: Burzący Stok (7,58 dm3·s–1), źródło w Pągowcu w Rakowie (1,55 dm3·s–1) i źródło w Kapkazach (1,36 dm3·s–1). Stwierdzono także brak wody w studni na stoku Góry Witosławskiej oraz w Studni Zygmuntowskiej. Wskazano na wybrane, pilne działania ochronne i prewencyjne, które zdaniem autorów są niezbędne dla zachowania opisywanych obiektów oraz związanych z nimi tradycji. Ponadto zarekomendowano uporządkowanie nazw obiektów.