Subject and Object in the Space of the Word: Roman Ingarden and Cognitive Linguistics

Śledząc prace powstające w nurcie kognitywistycznych rozważań o języku, trudno nie zauważyć wyraźnych powiązań z tezami psychologii Gestalt, co dostrzegają badacze początków i rozwoju kognitywistycznej teorii języka. Odkrywcy nieznanych kart z dziejów językoznawstwa kognitywnego nie wymieniają jednak wśród jego prekursorów Romana Ingardena. Tymczasem wiele z podstawowych tez kognitywnej teorii języka i gramatyki można odnaleźć w myśli Ingardena, zwłaszcza w książce O poznawaniu dzieła literackiego (The Cognition of the Literary Work of Art), wydanej w 1937 roku, a więc dokładnie pół wieku przed rokiem 1987 – annus mirabilis językoznawstwa kognitywnego, w którym ukazały się przełomowe prace jego amerykańskich ojców założycieli. Przedmiotem dociekań Ingardena jest „literatura”, podczas gdy Langacker i zwolennicy jego teorii zajmują się „nie-literaturą” – tekstem i dyskursem jako elementami codziennej komunikacji. Zarówno (węższa) estetyczna koncepcja Ingardena, jak i (szersza) językoznawcza koncepcja Langackera, Lakoffa czy Talmy’ego opierają się na fundamentalnej opozycji między podejściem obiektywistycznym i subiektywistycznym. Uderzająca jest też zbieżność w patrzeniu na kształt, jaki język przyjmuje w wypowiedzi, nieuchronnie związanej ze świadomością i aktywnością umysłową jej twórcy – podmiotu percepcji, konceptualizacji i ekspresji. Szersza znajomość fenomenologicznej myśli Ingardena mogłaby wzbogacić rozważania teoretyków językoznawstwa kognitywnego o filozoficzne podstawy, a ich poszukiwania językowych wyznaczników „potocznej literackości” zyskałyby walor w postaci fenomenologicznego aspektu użycia języka.

Works written in the cognitivist vein have been clearly inspired by and connected with Gestalt psychology – a fact recognized by scholars who describe the beginnings and subsequent development of cognitive theories of language. However, the discoverers of hidden aspects of the history of Cognitive Linguistics hardly ever put on their lists of forerunners the name of Roman Ingarden. And yet many of fundamental principles that underlie cognitivist theories of language and grammar can be found in Ingarden’s writings, notably in his The Cognition of the Literary Work of Art, first published in 1937 – exactly half a century before the year 1987, the annus mirabilis of Cognitive Linguistics, when its founding fathers published their groundbreaking monographs. Ingarden wrote about “literature”, while Langacker and his followers focus upon “non-literature”, i.e. text and discourse as elements of everyday communication. But both the (narrower) aesthetic concepts of Ingarden and the wider (linguistic) notions of Langacker, Lakoff or Talmy are based upon the fundamental opposition between the objectivist and the subjectivist approach. Most striking is the convergence of their view upon the shape of language as it occurs in verbal expression, inevitably connected with consciousness and mental activity of the producer: a cognizant subject of perception, conceptualization and expression. Deeper knowledge of Ingarden’s phenomenological thought might enrich cognitivist reflection on language and by taking account of phenomenological aspects of language use promote the search for markers of “everyday literariness”.