Main Development Lines of Polish Pedagogy from Socialist Orthodoxy to Postmodern Heterogeneity

Przedmiotem analizy jest stan polskiej myśli pedagogicznej w okresie między ortodoksją socjalistyczną a heterogenią pedagogiki otwartej na pluralizm. Syntetyczne studium otwiera krytyka ortodoksyjnej pedagogiki socjalistycznej w latach 1948–1989 ze wskazaniem na jej liderów oraz opozycyjny wobec niej nurt myśli i praktyk oświatowych. Ten ostatni ruch świadczył o heterodoksyjnej fazie rozwoju polskiej myśli pedagogicznej, która przechowała dokonania wybitnych humanistów z okresu dwudziestolecia międzywojennego (1918–1939), utrzymując kontakty z nauką światową oraz wspierając podziemną, niezależną edukację polskiego społeczeństwa. Dzięki temu możliwe było odzyskanie przez polską pedagogikę własnej tożsamości naukowej po 1989 roku, a więc w fazie heterogenii, która jest charakterystyczna dla rozwoju nauk społecznych i humanistycznych w państwach demokratycznych. Autor przedstawia nieobecne, bo cenzurowane w czasach ortodoksji szkoły naukowe, teorie i modele edukacji, które – mimo zniszczeń w czasach dwóch totalitaryzmów (faszyzm i bolszewizm) – rozwijają się w Polsce od stu lat, sytuując jej pedagogikę w centrum intradyscyplinarnych i interdyscyplinarnych badań komparatystycznych współczesnej myśli pedagogicznej na świecie.

The subject matter of the analysis is the state of Polish pedagogical thought during the period between socialist orthodoxy and the heterogeneity of pedagogy open to pluralism. The synthetic study commences with a criticism of orthodox socialist pedagogy in the years 1948–1989, indicating its leaders and the trend of  educational ideas and practices that were opposed to it. This last movement was evidence of the heterodoxic phase of development of Polish pedagogical thought, which preserved the achievements of outstanding humanists from the interwar period (1918–1939) while maintaining contacts with world science and supporting the independent underground education of Polish society. This allowed Polish pedagogy to regain its own scientific identity after 1989, i.e. in the heterogeneity phase that characterises the development of social and human sciences in democratic states. The author presents the scientific schools, theories and models of education that were absent (because of being censored) in times of orthodoxy and that – in spite of damages in the times of two totalitarianisms (fascism and Bolshevism) – have been developing in Poland for one hundred years, situating its pedagogy in the centre of intradisciplinary and interdisciplinary comparative research on modern pedagogical thought around the world.