Architektura cerkiewna na Ukrainie 1991–2022

After the fall of the USSR, there was a real explosion of religious construction in Ukraine. The review article presents fourteen out of nearly a thousand churches built in Ukraine in the thirty years from regaining independence until the Russian aggression (1991–2022). The selection criterion is the category of representativeness, both in terms of quality, formal, regional and denominational aspects (Uniate and Orthodox temples of the Ukrainian Church and the Church of the Moscow Patriarchate). Despite all their diversity, they have in common a certain canonicity in their approach to architectural matter. It is essentially based on the Byzantine model of a cross-dome temple, adopted in Kievan Rus. The selected examples reflect wide spectrum of forms between traditionalism and modernism, ukrainism and rusophilism, regionalism and universalism. Behind each choice there is a specific historical and cultural, but also political, message. Contemporary Ukrainian Orthodox churches are a new incarnation, even a manifestation, of architecture parlante.

Po upadku ZSSR nastąpiła na Ukrainie prawdziwa eksplozja budownictwa sakralnego. Artykuł, o charakterze przeglądowym, prezentuje czternaście spośród blisko tysiąca cerkwi zbudowanych na Ukrainie w okresie trzydziestolecia od odzyskania niepodległości do agresji rosyjskiej (1991–2022). Kryterium wyboru jest kategoria reprezentatywności, zarówno pod względem jakościowym, formalnym, regionalnym, jak i wyznaniowym (świątynie unickie oraz prawosławne Cerkwi Ukraińskiej i Cerkwi Patriarchatu Moskiewskiego). Przy całym zróżnicowaniu łączy je swoista kanoniczność w podejściu do materii architektonicznej. Opiera się ona zasadniczo na bizantyńskim modelu świątyni krzyżowo-kopułowej, przyjętym na Rusi Kijowskiej. Wybrane przykłady odzwierciedlają zjawisko odwołania do różnych tradycji budowlanych, za którymi kryją się pewne racje ideowe – między swojskością a importem, między ukraińskością a rusofilstwem, między Rusią Kijowską a barokiem, między tradycją a nowoczesnością. Za każdą decyzją wyboru stoi określone przesłanie historyczno-kulturowe, ale także i polityczne. Współczesne ukraińskie cerkwie są nowym wcieleniem, wręcz manifestacją, architecture parlante.