Marzec 1968 na Uniwersytecie Marii Curie-Skłodowskiej w Lublinie – przebieg, sankcje i następstwa

Information about student demonstrations at the University of Warsaw quickly reached Lublin. The student demonstrations there were short-lived (3–4 days) and were pacified by the intervention of MO and ZOMO forces with the cooperation of workers’ activists. On 9 March, leaflets calling for a rally in support of Warsaw students appeared in dormitories, the nearby Chatka Żaka [academic cultural centre at UMCS] and some educational buildings. After breaking into the premises of the academic radio station, they set it to receive Radio Free Europe. As a result, students were able to listen to a programme about the events in Warsaw. Four people who distributed leaflets calling for the rally were soon arrested. They were punished with large fines (2400–3000 zlotys) with the possibility of that being changed to 60–90 days in jail and the suspension of their student rights. At around 2 p.m. nearly 2,000 people gathered in the area of the dormitories and Chatka Żaka, then a procession was formed, which set off towards the city centre. However, activist workers, supported by a militia platoon from the local garrison, halted the students. During the intervention, several students were beaten, some were detained and two were brought before the penal-administrative collegium in Lublin. They received fines of 2000 PLN each, with the possibility of this being changed to 60 days in jail. Additionally, all the above-mentioned students were suspended from the university. Under pressure from youth organisations, the rector agreed to organise a student rally on the evening of 13 March in the Chatka Żaka. It started at 8 p.m. in the building’s theatre, drawing about 1,500–2,000 students from all the Lublin institutions of higher education. By the end of March, student actions in Lublin had quietened down, although repressive actions against individuals and those most active continued. It is worth noting, however, that no UMCS student was expelled from the university. A visible consequence of the post-March changes was personnel policy. Two academics commuting in from Warsaw, for whom work at UMCS was a second job, did not have their contracts renewed. A large group of lecturers were promoted to the position of reader, although it should be added that most of the so-called “March lecturers” later successfully completed the habilitation process. With the benefit of hindsight, it is becoming increasingly clear that March ’68 was not just a Warsaw event. The street riots spread over many Polish cities, and were attended not only by students, but also by secondary school pupils and young workers. To this collective knowledge should certainly be added the student demonstrations in Lublin, which were a reaction of the genuine solidarity of the academic community against the brutal actions of the authorities towards young people in Warsaw.

Informacje o wystąpieniach studenckich na Uniwersytecie Warszawskim szybko dotarły do Lublina. Manifestacje studenckie trwały tam krótko (3–4 dni) i zostały spacyfikowane przez siły interwencyjne MO i ZOMO przy współpracy z aktywem robotniczym. Dziewiątego marca w domach akademickich, pobliskiej Chatce Żaka oraz niektórych budynkach dydaktycznych pojawiły się ulotki nawołujące do zorganizowania wiecu popierającego warszawskich studentów. Po włamaniu do lokalu radia akademickiego nastawiono je na odbiór Radia Wolna Europa. Dzięki temu studenci mogli słyszeć audycję poświęconą wydarzeniom warszawskim. Wkrótce zatrzymano cztery osoby, które kolportowały ulotki nawołujące do wiecu. Zostały one ukarane wysoką grzywną (2400–3000 zł) z możliwością zamiany na 60–90 dni aresztu oraz zawieszeniem w prawach studenta. Około godz. 14.00 w okolicy akademików i Chatki Żaka zebrało się blisko 2000 osób, następnie uformował się pochód, który ruszył w kierunku centrum miasta. Studenci zostali jednak zatrzymani przez aktyw robotniczy wspomagany przez pluton milicjantów z miejscowego garnizonu. W trakcie interwencji kilku studentów zostało pobitych, kilkoro zatrzymano, a dwoje postawiono przed kolegium karno-administracyjnym w Lublinie. Otrzymali oni grzywny po 2000 zł z możliwością zamiany na 60 dni aresztu. Wszyscy ww. studenci zostali dodatkowo zawieszeni w prawach studenta. Pod naciskiem organizacji młodzieżowych rektor zgodził się na zorganizowanie wiecu studenckiego w dniu 13 marca wieczorem w Chatce Żaka. Rozpoczął się on o godz. 20.00 w sali teatralnej Chatki Żaka, gromadząc 1500–2000 studentów wszystkich uczelni lubelskich. Pod koniec marca nastąpiło wyciszenie akcji studenckich w Lublinie, chociaż represje wobec pojedynczych i najbardziej aktywnych osób trwały. Warto jednak podkreślić, że żaden student UMCS nie został wydalony z uczelni. Widocznym następstwem zmian pomarcowych była polityka kadrowa. W Lublinie nie przedłużono umów dwojgu naukowcom dojeżdżającym z Warszawy, dla których praca na UMCS była drugim etatem. Na stanowiska docentów awansowano sporą grupę adiunktów, chociaż należy dodać, że większość tzw. docentów marcowych pomyślnie przeprowadziła potem procedurę habilitacyjną. Z perspektywy czasu dostrzega się coraz wyraźniej, że Marzec ’68 nie był wyłącznie wydarzeniem warszawskim. Zamieszki uliczne objęły wiele miast polskich, a uczestniczyli w nich nie tylko studenci, lecz także młodzież szkół średnich i młodzi robotnicy. Do tej zbiorowej wiedzy należy bezwzględnie dodać wystąpienia studenckie w Lublinie, które były odruchem autentycznej solidarności społeczności akademickiej wobec brutalnych akcji władz w stosunku do młodzieży warszawskiej.