„Wyścig” po agenta. Kontakty służb specjalnych PRL w sprawie werbunku Zdzisława Rurarza (1953–1962)

Zdzislaw Rurarz went down in history, first and foremost, as the diplomat who, on 23 December 1981, in response to the imposition of martial law, requested political asylum in the United States. At the time, he was head of the Polish People’s Republic’s embassy in Tokyo. The analysis proposed in this article focuses on a different thread – that of a certain competition between the secret services of the Polish People’s Republic to recruit Rurarz, considered a potentially valuable agent early in his career as a trader and diplomat. His potential was recognised by the Ministry of Public Security and later by the Ministry of the Interior, both in intelligence and counterintelligence. The most determined, however, was the Second Directorate of the General Staff of the (People’s) Polish Army, i.e. military intelligence. Of course, the terms “rivalry” or “race” are a certain simplification and deliberate exaggeration of the narrative – for although Rurarz was of interest to the various services, they were ultimately able to agree on the matter.

Zdzisław Rurarz przeszedł do historii przede wszystkim jako dyplomata, który 23 grudnia 1981 r., w reakcji na wprowadzenie stanu wojennego, poprosił Amerykanów o azyl polityczny. Stał wówczas na czele ambasady PRL w Tokio. Proponowana w artykule analiza skupia się na innym wątku – na pewnej rywalizacji służb specjalnych PRL o pozyskanie potencjalnie cennego agenta, za jakiego uznano Rurarza już na wczesnym etapie jego kariery handlowca i dyplomaty. Ów potencjał dostrzeżono jeszcze w MBP, a później w MSW, zarówno w wywiadzie, jak i kontrwywiadzie. Najwięcej determinacji wykazywał jednak Zarząd II Sztabu Generalnego (ludowego) Wojska Polskiego, a więc wywiad wojskowy. Oczywiście określenia „rywalizacja” czy tytułowy „wyścig” są pewnym uproszczeniem i świadomie przesadnym zabiegiem narracyjnym – chociaż bowiem Rurarz interesował różne służby, to ostatecznie potrafiły one porozumieć się w tej sprawie.