Jeszcze o odpowiedzialności proporcjonalnej w ubezpieczeniu majątkowym

The article refers to the principle of proportion in property insurance, according to which, in the case of a partial loss the insurer is liable for such part of the loss as the amount of the sum insured bears to the value of the insured property. The author polemics with some theses expressed in the Supreme Court judgement of 17 March 2023 r. and one of the conclusions of the gloss to that judgement. Firstly, according to the author the principle of proportion generally applies to commercial insurance policies and should not be treated as exceeding the freedom of contract. Secondly, the principle of proportion may not refer to the damages paid by the insurer but only to the extent of its liability. In the former case the insurer could take a premium accordingly to the sum insured without bearing the risk of the payment of this sum. Thirdly, in case of a policy renewal, the circumstances are relevant. If the precedent insurance contracts were concluded without such a clause and the policyholder express the will of exceeding the insurance on the same conditions, introducing the principle of average without communicating it to the policyholder may result in the liability of the insurance distributor and, in certain cases, the invalidity of the proportional liability principle. Fourthly, the proportion rule is also allowed in consumer policies, but it must be known to the policyholder. Otherwise, in certain circumstances, the average principle may be treated as unfair contract clause.

Artykuł nawiązuje do zasady proporcji w ubezpieczeniach majątkowych, zgodnie z którą w przypadku szkody częściowej ubezpieczyciel odpowiada za taką część szkody, jaka wynika ze stosunku wysokości sumy ubezpieczenia do wartości ubezpieczonego mienia. Autor polemizuje z niektórymi tezami wyrażonymi w wyroku Sądu Najwyższego z dnia 17 marca 2023 r. oraz jednym z wniosków glosy do tego wyroku. Po pierwsze, zdaniem autora, zasada proporcji zasadniczo obowiązuje w polisach komercyjnych i nie powinna być traktowana jako przekroczenie dopuszczalnej swobody umów. Po drugie, zasada ta nie może odnosić się do wysokości wypłaconego przez ubezpieczyciela odszkodowania, a jedynie do zakresu jego odpowiedzialności. W pierwszym przypadku ubezpieczyciel mógłby pobrać składkę odpowiednio do sumy ubezpieczenia, nie ponosząc ryzyka wypłaty tej sumy. Po trzecie, w przypadku przedłużenia polisy istotne są okoliczności. Jeżeli poprzednie umowy ubezpieczenia były zawarte bez takiej klauzuli, a ubezpieczający wyraził wolę przedłużenia ubezpieczenia na tych samych warunkach, wprowadzenie zasady proporcji bez poinformowania o tym ubezpieczającego może skutkować odpowiedzialnością dystrybutora ubezpieczeń, a w szczególnym przypadku, nieważnością zasady odpowiedzialności proporcjonalnej. Po czwarte, zasada proporcji jest dopuszczalna również w polisach konsumenckich, ale musi być znana ubezpieczającemu. W przeciwnym razie w pewnych okolicznościach zasada proporcji może być traktowana jako nieuczciwa klauzula umowna.