Zur Problematik des Motivs des „gelehrten im Atelier” am Beispiel des Porträts von Filippo Buonaccorsi auf dem Epitaphium in der Krakauer Dominikanerkirche

Portret Filippo Buonaccorsiego (Kallimacha) zamyka w sobie osobowość humanisty i uczonego urodzonego w 1437 r. w San Gimingnano i zmarłego w Krakowie w 1496 r. Jego krakowscy przyjaciele, tacy jak Jan Heydecke, Maciej Drzewicki, uwiecznili cechy osobowości w wersecie epitafijnym, mistrz Wit Stwosz zaś wyraził je w charakterze portretu. Praca wskazuje na to, w jaki sposób wiąże się humanistyczna postawa i wykształcenie Kallimacha z charakterem jego portretu grobowego, którego styl badano już wielokrotnie w polskiej literaturze. Kallimach zasymilował się z atmosferą dworu królewskiego Kazimierza Jagiellończyka oraz z intelektualnym środowiskiem uniwersyteckim Krakowa, które w pełni przygotowane były na przyjęcie prądów humanistycznych Italii. Jednocześnie tam też dokonało się formowanie nowożytnego etosu autora-humanisty oraz intelektualisty, dzięki odrodzeniu greckich i łacińskich wzorów retoryki. O tym, że były one znane również w Krakowie, świadczą zachowane z owej epoki dzieła powstałe w Uniwersytecie krakowskim. W poszukiwaniu wzoru portretu Kallimacha dla płyty grobowej uczestniczyli jego przyjaciele-humaniści, stąd nasuwa się przypuszczenie o świadomym przyjęciu wzoru z bizantyńskich wizerunków ewangelistów, które typ retora antycznego w pełni ujawniają. Modele postaci uczonych w pracowni rozpowszechnione były w sztuce Italii, Niemiec i w Niderlandach, stwarzając znany w literaturze topos „uczonego w pracowni”. Nie wykazywano do tej pory związku stylistycznego i treściowego wizerunku pisarza świętego-kanonicznego z pisarzem niekanonicznym, który dokonał się we wczesnym średniowieczu, a rozwinął w późnej jego fazie. Mamy zatem do czynienia z portretem humanisty − retorem stworzonym na antycznym pierwowzorze na sposób podobny, jaki dokonał się w samej retoryce nowożytnej.