„Rzymskie lata” Giovanniego Battisty Gisleniego i jego nagrobek z kościoła Santa Maria del Popolo w świetle nowych badań

W artykule przedstawiono nowe ustalenia dotyczące ostatniego okresu życia Giovanniego Battisty Gisleniego (1600–1672), architekta oraz projektanta efemerycznych dekoracji, który w 1655 r. powrócił z Rzeczypospolitej do rodzinnego Rzymu, gdzie nie osiągnął zawodowych sukcesów. Dzięki protekcji kardynała protektora Rzeczypospolitej Virginia Orsiniego wykonywał głównie zlecenia niezwiązane ze swoimi umiejętnościami. Sławę przyniósł mu zaprojektowany własny nagrobek wystawiony w 1671 r. w kościele S. Maria del Popolo, uwzględniony w większości ówczesnych „przewodników” po Rzymie. W wykonanym z barwnych marmurów monumencie zwraca uwagę portret Gisleniego namalowany przez Jakoba Ferdinanda Voeta w oryginalnej technice – farbą olejną na płytce z łupku, wycięty według konturów sylwetki, dzięki czemu wizerunek ten zyskał walor rzeźby. W zbiorach Accademia di S. Luca oraz we florenckim Palazzo Pitti zachowały się dwie namalowane na płótnie anonimowe kopie tego portretu, niedorównujące jednak ekspresji oryginału. Twórcą umieszczonej na nagrobku naturalistycznej figury uwięzionego kościotrupa był najprawdopodobniej współpracownik Gisleniego – Giovanni Francesco de Rossi. Skomplikowany przekaz ideowy monumentu wyjaśnia obszernie omówiony w artykule druk opublikowany w 1671 r., którego autorem był zapewne erudyta Orazio Quaranta, twórca inskrypcji na nagrobku Gisleniego.

The article presents new findings on the last period of the life of Giovanni Battista Gisleni (1600–1672), an architect and designer of ephemeral decorations, who in 1655 returned from the Commonwealth of Poland and Lithuania to his native Rome, where he then failed to achieve professional success. The patronage of the Cardinal Protector of the Commonwealth, Virginio Orsini, brought him mianly commissions unrelated to his skills. He became famous for the design of his own tombstone, erected in 1671 in the church of S. Maria del Popolo, which was included in most of the contemporary “guidebooks” to Rome. The monument is made of varicoloured marbles; its noteworthy feature is a portrait of Gisleni, painted by Jakob Ferdinand Voet in an unusual technique: with oil paint on a slate plate, and then trimmed following the contours of the figure, which gave the image a sculptural quality. Two anonymous copies of this portrait, painted on canvas, extant in the collections of the Accademia di S. Luca and the Palazzo Pitti in Florence, fail to match the expressiveness of the original. The naturalistic figure of the caged skeleton which is a part of the tombstone was most probably sculpted by Gisleni’s collaborator, Giovanni Francesco de Rossi. The complex ideological message of the monument is explained in a print, discussed at length in the article, published in 1671; its author was probably the erudite Orazio Quaranta, the author of the inscription on Gisleni’s tombstone.