The substantive right to environment and the procedural environmental rights under the Aarhus Convention – Part II

The current article provides Part II of the study presenting the mutual relations between substantive and procedural environmental rights against the background of the typology of the substantive rights to the environment and challenges encountered when designing the right to a healthy environment. While Part I was devoted to presenting the development of the respective legal provisions regarding substantive rights, including both human rights and rights of nature, the current Part II follows it by presenting the genesis and conceptual roots for the UNECE Aarhus Convention as an attempt to codify environmental procedural rights and foster participatory democracy in environmental matters. In this context a more detailed account is provided regarding the process of including a reference to a substantive right to environment in the Aarhus Convention and the final design of Article 1 addressing this issue. This is complemented with a brief overview of the scope and structure of the Convention and its links with Principle 10 of the Rio Declaration as well as with some comments regarding the design of the Convention which is commonly considered to employ a “rights based approach”. The above analysis provides the basis for the remarks regarding the respective roles of the three types of legal schemes of access to justice as regulated by paragraphs 1, 2 and 3 of Article 9 of the Aarhus Convention in protecting environmental rights covered by the Convention and – more generally – in participatory democracy. In this respect the conclusions of the study runs counter many of the conventional views. First of all it shows that access to justice provisions under Article 9.1 cover only access to information rights under Article 4, while possibility to enforce provisions of Article 5 (commonly considered as also providing rights to the public) is not very clear under the Convention. Secondly, access to justice provisions under Article 9.2 only in case of environmental organizations can be treated as a remedy regarding participation rights, while in case of natural persons it may be treated only as a remedy regarding their subjective rights to a “private” environment while their possibility to enforce provisions of Article 6 (providing procedural participation rights to the public) is not very clear under the Convention. Thirdly, Article 9.3 cannot be treated as a remedy in relation to a substantive right to a healthy environment referred to in Article 1 of the Convention, and its role as a remedy regarding other procedural rights granted by the Convention is far from being clear as the Convention provides in this case quite a wide discretion to the Parties in establishing the criteria for standing. Finally, the results of the study underlines the need for interpreting Article 9.3 in light of the various conceptual roots of the Convention i.e. not only in relation to environmental rights but also in relation to its role in assuring the effectiveness of environmental protection and fostering participatory democracy and the rule of law.

Niniejszy artykuł stanowi część II studium przedstawiającego wzajemne relacje między materialno-prawnymi i proceduralnymi uprawnieniami do środowiska na tle zróżnicowanego charakteru uprawnień o charakterze materialno-prawnym i wyzwań napotykanych przy projektowaniu prawa do zdrowego środowiska. Podczas gdy część I poświęcona była przedstawieniu rozwoju odpowiednich przepisów prawnych dotyczących uprawnień o charakterze materialno-prawnym, w tym zarówno praw człowieka, jak i praw przyrody (tzw. Rights of Nature – RoN), niniejsza część II stanowi ich kontynuację, przedstawiając genezę i koncepcyjne korzenie Konwencji EKG ONZ Aarhus jako próby skodyfikowania środowiskowych praw proceduralnych i wspierania demokracji uczestniczącej w kwestiach środowiskowych. W tym kontekście przedstawiono też bardziej szczegółowy opis procesu włączania do konwencji z Aarhus również odniesienia do materialnego prawa do środowiska oraz ostateczny kształt artykułu 1 Konwencji odnoszącego się do tej kwestii. Uzupełnieniem tego jest krótki przegląd zakresu i struktury Konwencji oraz jej powiązań z Zasadą 10 Deklaracji z Rio de Janeiro, a także kilka uwag dotyczących struktury normatywnej konwencji, powszechnie uważanej za bazującą na „podejściu opartym na uprawnieniach” (tzw. rights-based approach). Powyższa analiza stanowi podstawę dla uwag dotyczących odpowiedniej roli trzech rodzajów systemów prawnych uregulowanych w art. 9 ust. 1, 2 i 3 Konwencji z Aarhus w ochronie materialnych praw środowiskowych i demokracji uczestniczącej. W tym zakresie wnioski z badań odbiegają od konwencjonalnych poglądów. Po pierwsze, wnioski z badań wskazują, że postanowienia art. 9 ust. 1 dotyczące dostępu do wymiaru sprawiedliwości obejmują jedynie dostęp do informacji na podstawie art. 4, podczas gdy możliwość egzekwowania postanowień art. 5 (powszechnie uważanego za zapewniający również prawa społeczeństwa) nie jest zbyt jasna na gruncie Konwencji. Po drugie, przepisy o dostępie do wymiaru sprawiedliwości z art. 9 ust. 2 tylko w przypadku organizacji ekologicznych mogą być traktowane jako środek odwoławczy dotyczący praw do udziału w postępowaniu, podczas gdy w przypadku osób fizycznych mogą być traktowane jedynie jako środek odwoławczy dotyczący ich praw podmiotowych do „prywatnego” środowiska, a możliwość egzekwowania przez osoby fizyczne przepisów proceduralnych art. 6 (zapewniających społeczeństwu uprawnienia do udziału w postępowaniu) nie jest zbyt jasna w świetle Konwencji. Po trzecie, art. 9 ust. 3 nie może być traktowany jako środek odwoławczy w odniesieniu do materialnego prawa do zdrowego środowiska, o którym mowa w art. 1 Konwencji, a jego rola jako środka odwoławczego w odniesieniu do innych praw proceduralnych przyznanych przez Konwencję jest daleka od jasności, ponieważ konwencja zapewnia w tym przypadku dość szeroką swobodę Stronom w ustalaniu kryteriów legitymacji procesowej. Wreszcie, wyniki badania podkreślają potrzebę interpretacji art. 9 ust. 3 w świetle różnych konceptualnych korzeni Konwencji, tj. nie tylko w odniesieniu do praw środowiskowych, ale też w odniesieniu do jej roli w zapewnianiu skuteczności ochrony środowiska oraz wspieraniu demokracji uczestniczącej i rządów prawa.