Współczucie, mądrość, wyzwolenie. Wątki buddyjskie w twórczości Richarda Wagnera

Richard Wagner uważał się za buddystę. Jego buddyzm zabarwiony był wprawdzie ideologiami XIX-wiecznymi, ale osadzony tak rzetelnie, jak było to możliwe, w dostępnych wówczas opracowaniach naukowych (Bournouf, Koeppen, Oldenberg) oraz w filozofii Schopenhauera, która nadała decydujący impuls tym zainteresowaniom. Inspiracje Schopenhauerem widoczne są zwłaszcza w Parsifalu, w którym dokonuje się – w duchu Świata jako woli i przedstawienia – synteza buddyzmu i chrześcijaństwa. W swych notatkach kompozytor-poeta pozostawił klucz do interpretacji swych dzieł w duchu buddyjskim: „nirwanę” łączy on z „nocą” i „prawdą”, „brahmana” – ze „świtem/zmierzchem” i „muzyką”, zaś „samsarę” kojarzy z „dniem” i „poezją”. Najważniejsze przejawy tych koncepcji (w Tristanie i Parsifalu) przedstawione są tu, z przytoczeniem nowszych badań autorów niemieckich, po raz pierwszy w języku polskim. Okazuje się bowiem, że ten najistotniejszy wręcz aspekt ideowy arcydzieł Wagnera był jak dotąd niemal zupełnie pomijany w rodzimej literaturze przedmiotu.

Richard Wagner regarded himself as a Buddhist. Although his Buddhism was tinged with 19th-century ideologies it was grounded as solidly as possible in scientific studies available at the time (Bournouf, Koeppen, Oldenberg) and in the philosophy of Schopenhauer, which granted a decisive impetus to such interests. Schopenhauer’s inspiration is particularly evident in Parsifal, in which a synthesis of Buddhism and Christianity is achieved in the spirit of “The World as Will and Representation”. In his notes, the composer-poet left a key to interpretations of his works maintained in the Buddhist spirit: “nirvana” associated with “night and “truth”, “brahman” – with “dawn / midnight” and “music”, and “samsara” – with “day” and “poetry”. The most important manifestations of these concepts (in Tristan and Parsifal) are presented while referring to recent research by German authors, for the first time cited in Polish. Apparently, this most essential ideological aspect of Wagner’s masterpieces has so far been almost completely neglected in Polish literature on the subject.