Na straży kadr, ideologii i planu produkcji. Podstawowe organizacje partyjne Polskiej Zjednoczonej Partii Robotniczej przy kopalni „Jankowice” w Boguszowicach i węźle kolejowym w Rybniku w latach 1951–1975 (w świetle dokumentów)

PZPR – marksistowsko-leninowska partia głosząca, że stanowi awangardę klasy robotniczej i w jej imieniu kieruje państwem, była organizacją masową, mającą silne struktury terenowe, działające także w zakładach pracy. W dużych przedsiębiorstwach, takich jak węzeł kolejowy w Rybniku i kopalnia „Jankowice” w Boguszowicach, miały one rangę komitetów zakładowych i liczącą się pozycję polityczną w realiach miast, w których działały. Teoretycy marksistowscy podkreślali, że najważniejsze zadania zakładowych komórek PZPR to dbanie o właściwy kształt więzi międzyludzkich, rozwiązywanie problemów pojawiających się w zakładach pracy i w miejscu zamieszkania oraz udział w miejscowym życiu politycznym. Obie omawiane zakładowe organizacje partyjne współorganizowały rytuały polityczne na szczeblu swej miejscowości i zakładu pracy, zajmowały się polityką kadrową oraz mikrozarządzaniem (z organizacją współzawodnictwa pracy i „narad produkcyjnych” włącznie), dublując działania administracji przemysłowej, oraz nadzorowały funkcjonujące w zakładach pracy organy pracownicze i związkowe. Podlegały im ponadto działające w macierzystych zakładach organizacje społeczno-polityczne. Oba komitety zakładowe musiały się także zajmować krzewieniem ideologii partii, organizując szkolenia polityczne, zebrania organizacyjne i otwarte spotkania czy wiece pracownicze, a także nadzorować implementację partyjnej propagandy na swoim terenie i mobilizować pracowników do wykonywania zadań produkcyjnych i politycznych. Cechą specyficzną KZ przy kopalni „Jankowice”, największego zakładu pracy w ówczesnej gminie Jankowice, było organizowanie życia codziennego mieszkańców przykopalnianego osiedla pracowniczego. Komitety zakładowe pełniły też funkcje organizacyjne, dbały o rozrost własnych szeregów i wzrost poziomu „upartyjnienia” pracowników. Ich głównym zadaniem było wykonywanie poleceń władz zwierzchnich – w tym wypadku Komitetu Powiatowego PZPR w Rybniku. Jednak władze obu opisywanych KZ za najważniejsze przejawy swojej działalności uważały pracę na rzecz zwiększania produkcji węgla (w przypadku kopalni) i sprawną organizację przewozu towarów, zwłaszcza węgla (w przypadku węzła kolejowego) – czyli zadania czysto ekonomiczne.

The PZPR (the Polish United Workers’ Party) – the Marxist-Leninist party claiming to be the vanguard of the working class and in charge of the state on its behalf, was a mass organisation with strong local structures that also existed in the workplace. In large enterprises, such as the railway hub in Rybnik and the Jankowice coal mine in Boguszowice, it was involved in company committees and played a significant political role in the life of the cities where it operated. The Marxist theoreticians emphasised that the most important duty of company units of the PZPR was to take care of the proper shape of interpersonal relations, solve problems in workplaces and in the places of residence and participate in political life of the local area. The two company party organisations in question co-managed political rituals in their locality and workplace, dealt with personnel policy and micro-management (including the organisation of workplace competitions and “production meetings”), duplicated the activities of the industrial administration and supervised employee and trade union bodies that functioned in the workplace. They were also in charge of social and political organisations that operated in their parent establishments. Both of the company committees also had to promote the ideology of the party by organising political training, organisational meetings, open meetings or worker mass meetings, as well as supervise the implementation of party propaganda in their area and encourage employees to meet their production goals and perform their political duty. A specific feature of the company committee at the Jankowice coal mine, the largest workplace in the municipality of Jankowice at the time, was the organisation of the daily life of the residents of the the workers’ housing estate near the mine. The company committees also performed organisational functions, cared for their own growth and the increase in the number of party members among the employees. Their basic responsibility was to follow the orders of the superior authorities – the District Committee of the PZPR in Rybnik in this case. However, the authorities of both these company committees considered their most important work to be action undertaken to increase the production of coal (in the case of the coal mine) and the efficient organisation of the transport of goods, especially coal (in the case of the railway node) – that is, purely economic tasks.