Historia administracji

Następujący po 1990 r. intensywny rozwój wyższego szkolnictwa prywatnego spowodował także swoisty renesans studiów na kierunku administracja. Równocześnie na uniwersyteckich Wydziałach Prawa odżyły studia na tym kierunku i to nie tylko jako studia zaoczne czy wieczorowe, ale również jako studia dzienne. Jednym z istotnych przedmiotów wprowadzających w studia na tym kierunku jest historia administracji. Wydaje się bowiem i oczywiste, i konieczne, by student mający poznawać różnorakie zagadnienia związane z ustrojem i funkcjonowaniem współczesnej administracji, dysponował odpowiednią perspektywą historyczną. Ta winna mu wyjaśniać problematykę powstawania określonych instytucji i form działania administracji w długim procesie historycznym. Dzięki temu możliwe jest lepsze zrozumienie istniejących dziś rozwiązań. Niebagatelne znaczenie ma fakt, że zwłaszcza w krajach takich jak Polska, gdzie budowany jest w ostatnich latach nowy model administracji publicznej, taka wiedza historyczna, właściwie przyswojona, winna pomagać w kreowaniu nowych rozwiązań. Znajomość pozytywnych i negatywnych cech modeli niegdyś istniejących winna zatem być ważnym atutem dla twórców współczesnych rozwiązań. Mimo że powyższe konstatacje wydają się dość oczywiste, widzimy jednak, z jak wielkim trudem przychodzi dzisiaj odbudowywać dobrze funkcjonującą administrację publiczną. Podręcznik niniejszy jest zatem próbą wprowadzenia w studia administracyjne przez wykład prezentujący dzieje administracji. W niniejszym opracowaniu zaproponowane zostało ujęcie sięgające głęboko w dzieje administracji. Jednocześnie zaprezentowano rozwiązania wykraczające poważnie poza tradycyjnie prezentowany krąg krajów. Ograniczenie się do wąskiego kręgu europejskiego, pomijanie szeregu niezmiernie ważnych zjawisk w innych krajach europejskich niż Niemcy, Francja, Anglia czy Rosja, niewątpliwie zubaża bowiem prezentowaną problematykę. Nie bez znaczenia są również różnorakie rozwiązania stworzone w kręgu pozaeuropejskim, a przyjmowane w Europie, które w tym opracowaniu zostały także ujęte. Jestem przekonany, że taki właśnie szeroki kontekst pozwala lepiej zrozumieć nie tylko genezę i wzajemne przenikanie się różnorakich rozwiązań. Jest to także, a może przede wszystkim, niezbędne dla oderwania się od swoistego przyzwyczajenia do uogólnień charakterystycznych dla analizowania tego zagadnienia z punktu widzenia metodologii marksistowskiej i neomarksistowskiej. Nie ulega wątpliwości że takie ujęcie nie jest w stanie odpowiedzieć na wszystkie pytania i wątpliwości, jakie dziś stoją przed badaczami dziejów administracji. Podejmując prezentację owych dziejów, przyjmowałem, że przedmiotem zainteresowania jest tu zarządzanie sprawami państwa w możliwie szerokim ujęciu. Podręcznik został podzielony na pięć części, które omawiają wskazaną problematykę w podstawowych okresach czasowych – starożytności, średniowieczu, czasach nowożytnych, w okresie tworzenia się państw konstytucyjnych i wreszcie w okresie XX wieku. W każdej z części zaprezentowane zostały rozwiązania przyjmowane w poszczególnych krajach. Wnioski co do porównań określonych instytucji czy zjawisk szerszych, mających w istocie ponadnarodowy i ponadpaństwowy charakter, zostały tu pominięte, jest to bowiem zagadnienie warte odrębnych studiów w ramach przedmiotu podkreślającego zagadnienia komparatystyczne. Wydaje się też, że rozważanie takie byłyby nazbyt skomplikowane dla studentów pierwszego roku studiów administracyjnych. Natomiast każda część poprzedzona została rozdziałem wstępnym, zawierającym pewne uwagi ogólne, syntetyzujące i mające ułatwić zrozumie- nie zjawisk zachodzących w poszczególnych krajach. Administracja w powyższym ujęciu pozostaje bez wątpienia integralną częścią określonego ustroju państwowego. Jej kształt, miejsce i zakres działania wynikają zatem z zasadniczych rozstrzygnięć ustrojowych. Dlatego też w niniejszym opracowaniu jest wiele takich właśnie odniesień do podstaw ustrojowych w poszczególnych państwach. W przekonaniu autora winno to również ułatwić zrozumienie pewnych rozwiązań i przebieg różnorakich procesów kształtujących nowoczesny kształt ustroju administracji. Ostatni fragment opracowania poświęcony został problematyce kształtowania się podstaw obecnego ustroju administracji w Polsce. Okres po 1989 r. przyniósł próby gruntownej przebudowy systemu administracji odziedziczonej po okresie rządów komunistycznych. Uwarunkowania i podstawowe problemy związane z przebiegiem tego procesu stanowią swoiste zwieńczenie tego opracowania. Mam nadzieję że podręcznik w tym kształcie stanie się ważnym elementem pogłębiającym wiedzę studentów administracji w odniesieniu do jej dziejów.